Muhammed Rıza Agahi

Muhammed Rıza Agahi (1809-1874)
Ekteki resimleri görmek için kayıt olmalısınız


Türkistan’da Hive’de yaşamış Türk tarihçisi ve şairi.

Hîve yakınlarında Kiyat'ta doğdu. Türkistan'ın büyük şair ve âlimlerinden olan amcası Şîr Muhammed Münis'in yanında yetişti. 1829'da onun ölümü üzerine Hîve Hanlığı'nda yüksek bir memuriyet olan mîrâblığa (sulama nazırlığı) getirildi. 1839'da, HîVe Hanı Allah Kulu Han'ın emriyle, amcasının yanda bıraktığk Hîve tarihini tamamlamakla görevlendirildi. 1851'de hastalığı yüzünden mîrâblıktan ayrıldı ve bundan sonraki hayatını eser telifiyle geçirdi.

Hîve Hanlığı'nın 1872'de Rus işgaline uğradığı döneme kadar bizzat şahit olduğu olayları yazan Agehî, aynı zamanda resmî vesikalardan, raporlardan da faydalanmış ve değerli bir külliyat ortaya koymuştur. Âgehrnin Hîve hanları tarihiyle ilgili altı eseri vardır:

1- Riyâzü'd-devle. Allah Kulu Han devri (1825-1842) tarihi olup Rahîm Kulu Sultan döneminin ilk iki yılını da içine alır.

2- Zübdetü't-tevârîh. Rahîm Kulu Han'ın şehzadelik ve hanlık zamanından bahseder (1843-1846)

3- Câmiu'1-vuküâti's-sultânî. Muhammed Emin Han (1846-1855). Abdullah Han (1855) ve Kutluğ Murad Han (1855-1856) devirlerini anlatır.

4- Gülşen-i Devlet. Seyyid Muhammed Han tarihidir (1856-1864).

5- Şâhid-i İkbâl. II. Seyyid Muhammed Rahîm Han'ın saltanatının ilk sekiz yılını ihtiva eder (1864-1872)

6- Firdevs-i İkbâl. Amcası Münis'in başlayıp Âgehrnin tamamladığı bu eserin Leningrad'da bulunan ve biri müellif nüshası olan iki yazması, karşılaştırmalı olarak, Munis ve Âgehrnin biyografileri, nüshaların özellikleri, kaynakları ve telif safhalarını ihtiva eden bir girişle birlikte, Yuri Bregel tarafından neşredilmiştir. Shir Muhammad Mira b Münis-Muhammed Rızâ Mîrâb Âgahî, Firdaıus al-Iqbal History of Khorezm, Leiden 1988). Tamamı Leningrad Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi'nde bulunan bu eserlerden Riyâzü'd-devle ve Zübdetü'l-tevârih'm ayrıca İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde [153] birer nüshası bulunmaktadır. Genellikle Türkçe yazdığı gazel, kaside, mesnevi tarzındaki manzumelerini bir divanda toplayan Agehî. bunun yanı sıra Ravzatü'ş-şafâ, Târih-i Cihângüşâyı Nâdiri, Gülistan, Dürre-i Nâdiri, Yûsufu Züleyhâ, Zübdetü'l-hikâyât ve Kabusnâme gibi birçok Farsça eseri de Çağatay Türkçesi'ne kazandırmıştır. [154]



Bibliyografya


1- Zeki Velidî Togan, Tarihte Usûl, İstanbul 1969.

2- M. Şakir Ülkütaşır. “Âgehî”, İTA, I, 140.

3- Yuri Bregel, “Âgahi”, El2 Suppl. (İng ). I, 46. [155]
 
BUNLAR DA İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Bu konuyu görüntüleyen kullanıcılar

Geri
Üst Alt