Seçme Makaleler
Halil İnalcık Hoca, Osmanlı Tarihçiliği'nde dünyada en önde gelen bilim adamlarındadır. Eserleri ile alanın aydınlanmasına büyük hizmetleri olmuştur. Bununla birlikte kendiside bazı hatalardan kurtulamamıştır. Bu makaleyi alıntılamaktaki gayemiz, hocamızın ilmi yeterliliğini sorgulamak için...
I. Göktürk Hakanlığı
Göktürklerin 6. yüzyılın ilk yarısında Altay dağlarının doğu eteklerinde ve maden istihsal edilen yakın bölgelerde (Yarkent, Kaşgar, Kuça vb.) ananevî sanatları demircilikle uğraştıkları ve Juan-juan devletine silah imal ettikleri biliniyor. Fakat o zaman dahi...
Göktürkler
Asya Büyük Hun İmparatorluğu'ndan sonra, her bakımdan temsil ettiği Türk kültürü itibariyle ikinci "süper" Türk imparatorluğu niteliğinde olan Gök-Türk hakanlığı, "Türk" sözünü ilk defa resmî devlet adı olarak benimsemekle, bütün bir millete ad vermek şerefini kazanmış...
Ak Hun (Eftalit) İmparatorluğu (Ak Hunlar, Akhunlar)
Büyük kısmı Volga'dan batıya geçen Hunlar'dan, Güney İran'a ve Batı Afganistan'a inen bir bölük olduğu tahmin edilen Orta Doğu Hunlarının, hiç olmazsa, Ak Hun (Eftalit) devleti hanedan ailesi ile hâkim zümresini teşkil ettikleri...
Avrupa Hun İmparatorluğu
Kimlikleri hakkında, 200 yıldan beri türlü tahminler yürütülen ve bazı bilginler tarafından Moğol (K. Shiratory, Asya Hunlarını Moğol saydığı için), Türk-Moğol karışımı (P. Pelliot, R. Grousset), Türk-Moğol-Mançu karışımı (L. Cahun vb.), Fin-Ugor (Klaproth, K. F...
Batı Hun İmparatorluğu
Milâttan sonraki ilk yüzyılda Hun İmparatorluğu Doğu ve Batı Hunları olmak üzere iki ayrı devlete bölündüler. Bunlara Güney ve Kuzey Hunları da denir.
Batı Hunları ile ilgili kaynaklar ve yorumlar çok çeşitlidir. Bazı kaynaklar Batı Hun İmparatorluğu ile...
II. Göktürk Hakanlığı (Kutluk Devleti)
630-680 arasındaki 50 yıllık zaman Gök-Türklerin hürriyetlerini kaybettikleri bir matem devresi oldu. Her ne kadar Orta Asya'da millet olarak Türkler, varlıklarını, dil, inanç ve geleneklerini muhafaza etmişlerse de, müstakil bir devletten...
Doğu Göktürk Hakanlığı
Doğu'da zor şartlar altında, hakan İşbara, dengeyi büsbütün kaybetti. Ordu mensupları arasında, kendisi ile mücadeleye devam eden Ta-lo-pien'e bağlı olduklarını zannettiği yüksek rütbeli kumandanları vazifeden uzaklaştırmağa, hatta cezalandırmağa başladı...
Batı Göktürk Hakanlığı
582 yılında, hakanlığın doğu kanadı ile resmen ilgisini kesen Tardu, her iki tarafı kendi idaresinde birleştirmek için gayret sarf ediyordu. Doğu hakanlığına baskı yapan Çin'in, Tulan...
TÜRK' ÜN MANASI
Türk adına çeşitli kaynak ve araştırmalarda türlü manalar verilmiştir. Çin kaynakları Tu-küe (Türk)'ü miğfer olarak , İslam kaynakları ise ses benzetmesine dayanarak terkedilmiş,olgunlukçağı ve benzeri manalar vererek yeni anlamlar üretmiştir.
XIX. asırda A. Vambery'nin ilmi...
TÜRK ADI
Türk Milleti'nin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. "Türk" sözü tarihin en eski çağlarından beri kullanılıyordu ve belirli bir kavmin yada kavimler birliğinin adı olarak mevcuttu.
Türkler'in köklü ve çok zengin bir tarihe ve kültüre sahip olması nedeniyle birçok bilim adamı "Türk"...
BATI (AVRUPA) HUNLARI
Kimlikleri hakkında 200 yıldan beri çeşitli tahminler yürütülen ve çeşitli bilginler tarafından, Türk, Fin, Fin-Ugor, Uygur, Moğol, Türk-Moğol karışımı, Türk-Moğol Mançu karışımı oldukları veya doğrudan doğruya Islav menşeinden geldikleri veya Germen soyuna mensup...
Hsiung-nu’lar
Çin kaynaklarında Türkler’le birlikte Moğol, Tunguz soyundan bazı grupları da ifade etmek üzere “Kuzey barbarları hanedanı” manasına olarak Hsiung-nu diye anılan bu kütlenin kurduğu büyük imparatorlukda Türkler yanında Moğol, Tunguz vb. yabancı kavimlerin de yer almaları tabii ise...
Türk Adı, Türk Soyu, Türkler’in Anayurdu ve Yayılmaları
En eski ve köklü kavimlerden biri olan Türkler aşağı yukarı 4 bin yıllık mazileri boyunca, Asya, Avrupa ve Afrika kıt‘alarına yayılmış bir millettir. Orta Asya’daki Anayurttan etrafa yaptıkları sürekli göç hareketleri Türkler’in aynı...
TÜRKLERİN ORTA ASYADAN ÇIKIŞI VE GÖÇLER
Türklerin tarih içerisinde çok geniş bir coğrafyaya yayıldıkları ve göç ettikleri bölgede güçlü devletler kurduklarını biliyoruz. Bu Türk göçleri, atalarımızın ilkel göçebe bir toplum yapısına sahip oldukları gibi, yanlış ve haksız bir iddianın da...
Türk Soyu
Tarihte Türk ırkı hakkında çeşitli tasvirler yapılmıştır. Çin,Latin ve Grek kaynaklarında Türkler daha çok Moğol tipinde tasvvir edilmişlerdir. Bunun sebebi ise Türkler'in tarih boyunca en çok temasının Mogollar'la olmasıdır. Moğol kitleleri yıllarca Türkler'in idaresinde...
ANAYURT ORTA-ASYA
Türklerin Tarih sahnesine ilk çıktıkları bölge, yani Türklerin ana yurdu üzerine çeşitli görüşler vardır. Maddi kültür unsurları, dil hususiyetleri ya da tarihi realite bakımından konuyu değerlendiren bilim adamları, Orta Asya'daki çeşitli kültür çevrelerini Türklerin ana...
Gök-Türk Hakanlığı’nın Türk Tarihi İçindeki Önemi
Asya ‘Büyük” Hun İmparatorluğu’ndan sonra, her yönden temsil ettiği Türk kültürü itibariyle ikinci “süper” Türk imparatorluğu (cihan devleti) vasfında olan Gök-Türk Hakanlığı “Türk” sözünü ilk defa resmi devlet adı olarak kabul etmekle bütün bir...
Tabgaç Devleti
Tabgaçların Kökeni ve Dili
IV. yüzyıl sonlarına doğru Kuzey Çin’de kudretli bir siyasî teşekkül meydana getiren, Çinliler’in T’o-ba dedikleri topluluğu Türkler “Tabgaç” diye anmışlardır. Orhun kitabelerinde sık sık adı geçen ve Gök-Türk yolu ile Bizans kaynaklarına da intikal...
Hükümranlık
Devlet, genel târifi ile, emretmek hak ve yetkisinin ve o emri uygulama kudretinin bir arada yürürlükte olduğu bir yüksek sosyal nizamdır. Ancak emretme hakkının itaat edenler tarafından “meşru” kabul edilmesi lâzımdır, aksi halde devlet yok, zorbalık vardır. Meşrû tanınan...
TÜRK KÜLTÜRÜNDE TÖRE MÜESSESESİ
Divanü Lûgati't-Türk'de töre evin en önemli yeri ve sediri olarak ifade edilirken, kavram asıl mânâsı ile "törü" şeklinde geçmekte olup, görenek ve âdet olarak açıklanmıştır.
Töre, Türk örf ve geleneklerinin kesin hükümleri birliğidir. Orhun kitabelerinde...
Bozkır Kültürü
Şimdiye kadar görüldüğü üzere, Türk tarihinin bu safhası daha ziyâde “Avrasya” nın bozkır coğrafyasında cereyan etmiştir. Bilhassa insanın tabiat kuvvetlerine hâkim olmadığı eski çağlarda coğrafyanın insan hayatı üzerindeki tesirleri düşünülürse, bozkır iklimin de, çeşitli...
UYGURLAR
Uygur Hakanlığı’nın Kuruluşu
745 ‘de Gök-Türk idaresini yıkarak, Ötükende bir hâkanlık kuran Uygurlar 9 uruğ’dan meydana gelen bir birlik olup Karluk ve Basmıllar’ı da kendilerine bağladıklarından birlikteki kabile sayısı 11’e yükselmişti. Orhun kıyısındaki başkenti Ordubalık (sonraki...
İkinci Gök-Türk Hakanlığı
"Yukarıda mavi gök çökmedikçe, aşağıda kara toprakyarılmadıkça, senin ilini ve töreni kimse bozamazdı...Ama sen düşmanın armağanlarına kandın; bölücülere,Fesatçılara kandın; seni kurtaran atalarına isyan ettin !Yurdu böldün ve öldün!.." Gök-Türklerin İstiklallerini...
Din
Bozkır Türk halkının, sosyal muhteva bakımından daha ziyade siyasî karakterde bir topluluk teşkil ettiğini ve din adamlarının, yerleşik kültürdekilerde, çöl ve orman kavimlerinde görünenin aksine olarak, Türkler arasında mühim rol oynamadığını belirtmiştik. Ancak bu durum eski Türk sosyal...
Ordu
Bozkır Türk devletlerinde hemen her Türk savaşçı durumunda olduğundan ve askerliğe hususî meslek gözü ile bakılmadığından, Türk ordusunun, diğer bütün yerleşik ve orman kavimlerdekinden en büyük farkı “ücretli” olmayışı ve daimiliği idi.
Unvan ve rütbelerin sahipleri aynı zamanda...
İkili Teşkilat
Eski Türk devletinde arazi iki idari bölgeye ayrılırdı: Sağ-sol, kuzey-güney, doğu-batı, ak (sarı)-kara (Ak-Hun, Sarı Türgiş-Kara Türgiş, Sarı Uygur, Sarı (ak) Oğur, Kara Hazar-Ak Hazar, Kara Macaristan- Ak Macaristan, Kara Kıpçak, İç-dış (Karluklar’da?, Bulgarlar’da), Üç-ok...
Adliye
Töre'nin hususî ve cezaî hükümleri, eski Türkler'de yargı usul ve şekilleri hakkında bilgimiz pek azdır. Yabancı kaynaklarda rastlanan dağınık bilgilere göre, suçlular oldukça şiddetli cezalandırılmakta idi: Adam öldürmenin cezası idamdı, soygun, hırsızlık ve hayvan kaçırma kesin surette...
El Sanatları
Demircilik ve madencilik başlıca meslekleri arasında bilinen bozkır Türk topluluğunda mükemmel kılıç, kalkan, kargı, mızrak, temren imal edilirdi. Türk kılıçlarının hayvan figürlü kabzaları altın levhalarla kaplanır ve kıymetli taşlarla süslenirdi. Kemer tokaları, kayış uçları, kav...
Giyim
Bozkır Türk giyim eşyasının başlıca malzemesi, koyun kuzu, sığır, tilki ve az miktarda ayı derisi ile koyun, keçi, deve yünü idi. Eski Türkler bez dokurlar, giyecek için kendir yetiştirirlerdi. Yün kumaş ve bezden iç çamaşırları giyerlerdi. Hunlar Çin7e yünlü kümaş ve çeşitli keçeler...
Beslenme
Bozkırlı Türkler’in başlangıçta gıda maddesi et idi. Ençok at ve koyun eti yenirdi. Priskos’un hazır bulunduğu meşhur ziyafette Attila yalnız et yemişti. Bol miktarda et istihsal eden Türkler, bunu uzun müddet muhafaza edebilmek için konserve yapmayı öğrenmişlerdi. Konserve et Çin’e...
Demir
Demir işleyicilik, madencilikte son safha olarak görünmektedir, ondan önce bakır, bronz ve altın işleyiciliği vardı. Bunlardan ilk ikisine taş devrini aşan hemen her kültürde tesadüf ediliyor. Afanasyevo kültür çevresine dahil Minusinsk ve Altay bölgelerindeki buluntu yerlerinde M. Ö...
At ve Koyun
Bozkır Türk ekonomisinin esasını, orman ve çöl değil, yüksek ovalar ve yaylalar olan bozkır coğrafyasının iklim şartları icabı, çobanlık ve hayvan besleyicilik teşkil ediyordu. Yetiştirilen hayvanlardan –yukarıdan beri Türk sosyal ve kültürel hayatında büyük ehemmiyetini...
Şehir
Eski Türkler yaz ayları için zaruri olan yaylak hayatı dışında, kışın barınmak üzere evler inşa ediyorlardı. Asya Hunları’nın kurban için binalar yaptıklarını kaydeden Çin kaynaklarına göre, Göktürk hakanlarının sağlam merkezleri vardı (kitabeler: ev, bark). Esasen Türk hükümdarlarının...
Zaman Hesabı
Eski Türkler’in zaman hesabı da tabiatıyla Bozkır kültürünün izlerini taşımakta idi. Eski Türk takvimi, her biri bir hayvan adı ile anılan “ 12 yıllık” devre esasına dayanıyordu. Yılların adları şöyle idi. 1. yıl sıçkan, (fare), 2.ud (sığır-öküz), 3. pars, 4. tabışkan (tavşan), 5...
Sanat
Her kültürün olduğu gibi Bozkır kültürünün de kendine mahsus bir sanat anlayışı vardır ve bu anlayış birçok eserler vermiştir. Bunlar hayat şartlarına uygun olarak ve hayvanlarla yakın ilginin tesiri ile, taşınabilir malzeme üzerine işlenmiş “Hayvan üslubu” (Aminal stiyle) mahsulleridir...
Yazı ve Matbaa
Kendilerine mahsus yazıları olduğun kesin olarak bildiğimiz Türk kavmi 8. asırdan kalma kitabeleri ile, Göktürkler’dir. Fakat Türkler’in daha önceki çağlarda da şüphesiz yazıları vardı. Zira çok geniş sahalara yayılmış büyük imparatorluklarını yazı olmaksızın idare etmek...
Ziraat
Oğur Türkleri aynı zamanda iyi çiftçi idiler. Kendilerini Doğu Türkleri’nden (Hunlar-Göktürler, Uygurlar, Oğuzlar) ayıran başlıca vasıf ta, tacirlikleri yanında, bu yaygın ziraat kültürüne bağlı oluşlarıdır. Bununla beraber Doğu Türkleri’nin elverişli bölgelerde ziraatla da meşgul...
Ticaret
Türk devletleri komşu milletlere umumiyetle canlı hayvan, deri, kösele, kürk, hayvanî gıdalar satarlar, karşılığında hububat ve giyim eşyası alırlardı. Asya Hunları, Göktürler, Uygurlar Çin ile, Batı Hunları Bizans ile bu esaslarda ticaret anlaşmaları yapmışlardı. Türkler’e Çin’den...
Düşünce ve Ahlak
Eski Türkler’in bozkır coğrafyasında, at ve demir üzerine kurulu, kendilerine has bir kültür ortaya koydukları herhalde anlaşılmış bulunuyor. Fakat bu demirin ve atın mevcut olduğu her yerde böyle bir kültürün doğup geliştiği manasına gelmez. Nitekim sonraki asırlarda, hem de...
Türklerde Edebi Kültür ve Sanat
Destanlar ve efsaneler
Türk bozkır hayatının – sonsuz mücadelelerle dolu- hatıralarını taşıyan bu çok zengin edebiyat nev’inde kurt’tan türeme, gökten inen ışıktan olma, “Bozkurt”, “Kutlu Dağ” vb. efsaneleri, Türk halkının ızdırap ve iştiyaklarını dile getiren...
Doğu Gök-Türk Hakanlığı
Zor şartlar altında İşbara dengeyi büsbütün kaybederek, ordu mensupları arasında, Ta-lo-pien’e bağlı olduklarını zan ettiği yüksek rütbeli kumandanları vazifeden uzaklaştırmağa başladı. Neticede bu askerlerle prenslerden bazıları Çin’den yardım istemek zorunda kaldılar...
Büyük (Asya) Hun İmparatorluğu
Türk göçlerinin doğu yönünde devam ettiği asırlarda, Çin'de kurulan Chou devletinin (M.Ö. 1050-256) Türklerle ilgisi üzerine dikkat çekilmiş, hükümdar sülalesinde Gök dini, Güneş ve yıldızların kutlu sayılması gibi inançlarla, askerî kuvvette harp...
Batı Gök-Türk Hakanlığı
Tardu’nun Başarılı Yılları: 582-603 582 yılında Doğu hakanlığı ile resmen ilgisini kesen Tardu, her iki kanadı kendi idaresinde birleştirmek için gayret sarf ediyordu. Doğu hakanlığına baskı yapan Çin’in Tülan hakana karşı kardeşi, T’u’li’yi tutarak iki kardeşi...
Avarlar (Avar İmparatorluğu)
Orta Avrupa'da, Frank krallığı ile Bizans imparatorluğu arasında, eski Hun, Sabar kalıntıları ve Ogurlar (Bulgarlar) gibi Türk kütlelerinin desteği ile, kudretli bir devlet kurarak, çeşitli Germen ve özellikle kalabalık İslav kabilelerini hakimiyetleri altına almak...
Tarih Yazı
Hazar İmparatorluğu (Hazarlar)
Hazar İmparatorluğu (Hazarlar)
Hazarlar, İdil kıyıları ve Kırım yarımadası arasında imparatorluk kuran bir Türk boyudur (468-965).
Önceleri, Hazarların kaynakları ve hangi soydan geldikleri, kesin olarak bilinmiyordu. Bu konuda, değişik görüşler ileri sürülüyordu. Daha sonra...
Peçenekler
Peçeneklerin Kökeni
Orta Asya'dan batıya Türk göçlerinin son büyük dalgasını (9. 11. asırlar) meydana getiren Türk boylarından ilki, Peçenekler, Gök-Türk hakanlığına dahil kütlelerden biri idi. îhtimal On-ok'ların (Türgişlerin) bir kısmını teşkil etmek üzere Isık Göl-Balkaş...
Hunların Anadolu Akını veya Türklerin Anadolu’ya İlk Gelişleri (395)
Hunlar Roma İmparatoru I. Theodosius’un ölüm yılı olan 395’de yeniden harekete geçtiler. Bu hareket iki cepheli idi. Hunlar’dan bir kısım Balkanlar’dan Trakya’ya doğru ilerlerken, daha büyük sayıda bir kısım Kafkaslar...
Tarih Yazı
Türklerin Yayılmaları
TÜRKLERİN YAYILMALARI
Türk Adı, Türk Soyu, Türkler’in Anayurdu ve Yayılmaları
En eski ve köklü kavimlerden biri olan Türkler aşağı yukarı 4 bin yıllık mazileri boyunca, Asya, Avrupa ve Afrika kıt‘alarına yayılmış bir millettir. Orta Asya’daki Anayurttan etrafa yaptıkları sürekli göç...