İlhanlı Hâkimiyetinin Ardından Kurulan Türk Devletleri

İlhanlı Hâkimiyetinin Ardından Kurulan Türk Devletleri


Eretna ve Kadı Burhaneddin Devletleri (1344-1398)

Devletin kurucusu Eretna, aslen bir Uygur Türk'ü idi. İlhanlıların Anadolu Vali-si Timurtaş, babasının İlhanlılara isyanı üzerine Mısır'a kaçmış, yerine Eretna'yı vekil bırakmıştı. Timurtaş'tan sonra Anadolu valiliğine getirilen Şeyh Hasan Celâyirî de, taht mücadelesine katıldığından Eretna Bey'i görevinde bırakmıştı. İlhanlıların içinde bulunduğu durumdan faydalanan Eretna Bey, Anadolu'nun orta kesimlerinde hâkimiyetini kuvvetlendirdi. Bağımsızlığını ilân etti( 1344). Devle-tin merkezi önce Sivas, sonra ise Kayseri olmuştur. Eretna Devleti'nde önce kadı-lık, ardından vezirlik yapan Kadı Burhaneddin Ahmet, devletin içinde bulunduğu güç durumdan faydalanarak Sivas'ta tahta çıktı(1381). Kendisi Oğuzların Salur bo-yundandır. Kısa zamanda Niğde, Erzincan ve Canik (Orta Karadeniz) bölgelerini hâkimiyetine aldı. Böylece Eretna Devleti'nden daha güçlü bir devlet kurmuş olu-yordu. Kadı Burhaneddin Osmanlılar'a karşı çetin bir mücadele vermiş idi. Ancak ölümünden sonra devlet dağıldı ve hâkim olduğu bölgeler Osmanlılar tarafından ele geçirildi (1398).


Dulkadiroğulları (1337-1521)
Dulkadiroğulları, Maraş ve Elbistan civarında ortaya çıkmış bir Türkmen bey-liğidir. Oğuzların Bozok kolu ve Ağaçeri Türkmenlerini etrafında toplayan Dulka-diroğlu Zeyneddin Karaca Bey, Memlûklu sultanının himayesinde, Eretna Devle-ti'nin elinden Elbistan'ı alarak beyliği kurmuştur(1337). Yerine geçen oğlu Halil Bey zamanında Maraş, Malatya, Harput tarafları ele geçirilerek sınırlar genişle-tilmiştir. Dulkadiroğulları Osmanlılar ile Memlûkler arasında bir tampon görevi görmekteydi. Varlığını sürdürmek için kâh Osmanlı, kâh Memlûk hâkimiyetini ka-bul etmişlerdi. 16.ncı yüzyılın başlarında başa geçen Alaüddevle Bozkurt, Akko-yunluların elinden Diyarbakır'ı aldı, fakat Şah İsmail karşısında ağır bir yenilgiye uğradı (1507). Dostluğunu kaybettiği Osmanlılar karşısında da yenilgiye uğraması üzerine Dulkadirli toprakları Osmanlıların eline geçti (1515). Yerine geçen Ali Bey, Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi'nde ve Canberdî isyanında, Osmanlılara mühim hizmetlerde bulunmuştu. Fakat Osmanlı veziri Ferhat Paşa onu kıskandı-ğından, Yavuz'u kışkırttı. Ali Bey hile ile yakalanarak katledildi (1521). Böylece Dulkadir Beyliği ortadan kaldırılmış oldu (1521).

Ramazanoğulları (1378-1608)
Ramazanoğulları, Adana merkez olmak üzere Çukurova bölgesinde kurulmuş-tur. Beyliğe adını veren Ramazan Bey, Oğuzların Üçok koluna bağlı Yüreğir bo-yundandır. Memlûk Sultanı Baybars tarafından Gazze-Antakya arasına yerleştirilen Türkmenler, daha sonra Adana ve Payas bölgesini Ermenilerden almışlardı. 1378 tarihinde Memlûklerin gönderdiği vali, Dulkadiroğlu Halil Bey tarafından öldürül-dü. Bu olayla birlikte Ramazanoğulları Beyliği kurulmuş oldu. Ancak Memlûklerin gücünden çekindikleri için daha çok onların hâkimiyetini tanıdılar. Memlûklerin ve Dulkadirliler gibi iki önemli güç arasında kalan Ramazanoğulları, Yavuz Se-lim'den itibaren Osmanlıların yanında yer almışlardır. 1608'de son Ramazanoğlu Beyi Pir Mansur, görevden alınarak toprakları Osmanlı beylerbeyiliğine çevrilmiş-tir.

Karakoyunlu Devleti
İlhanlı Hükümdarı Argun Han zamanında, Türkistandan çıkıp, Fırat ve Dicle vadilerine yerleşen Yıva, Döğer, Avşar gibi Oğuz boylarından müteşekkil Karako-yunlular (Baranlılar), İlhanlı Devleti'nin parçalanmasıyla beraber müstakil olmuş-lardı. Bu dönemde başlarında bulunan Bayram Hoca'nın ölümünden sonra (1380), yerine geçen Kara Mehmet Bey, 1388'de Tebriz'i ele geçirip, burayı başkent yap-mıştır. Oğlu Kara Yusuf dönemi (1389-1420) devletin en parlak devri olmuştur. Timur tehlikesini bertaraf ederek tekrar gücünü artıran Kara Yusuf, Artukluların Mardin koluna son vermiş, Diyarbakır'dan başka bütün Azerbaycan'ı hâkimiyetine almış ve bir müddet ittifak kurduğu Ahmet Celayir'i yenerek Bağdat'a hâkim ol-muştur(1415). Kara Yusuf'un ölümüyle ortaya çıkan taht mücadeleleri bir sarsıntı-ya sebep olmuş ve geçici de olsa birlik Cihanşah döneminde (1436-1467) sağlan-mıştır. Fakat Cihanşah'ın iki kez Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'a yenilmesi ve ölmesi Karakoyunluların sonu olmuştur. Nitekim Uzun Hasan 1469'da Karako-yunlu Devleti'ni tamamen ortadan kaldıracaktır

Akkoyunlu Devleti
Akkoyunlu Devleti'ni kuran hanedan Oğuzların Bayındır koluna mensuptur. Tıpkı Karakoyunlular gibi İlhanlı hâkimiyetinin sarsılmasıyla, güçlenen Akkoyunlu-lar, Bayındır, Döğer, Bayat, Çepni gibi Oğuz boyuna mensup kitleleri ve İnallu, Hacılu, Bayramlu ve Musullu gibi konar göçer cemaatleri etrafında toplayarak fe-tihlerde bulunmuşlardır. Henüz 14.ncü yüzyıl ortalarında Tur Ali Bey, Trabzon Rum devleti üzerinde baskı kurmuştu. Kara Yülüg Osman Bey'in kadı Burhaneddin Ahmet'i ortadan kaldırması ve Sivas'ı ele geçirmesiyle (1398) Akkoyunlular ta-mamen müstakil hâle geldiler. 15.nci yüzyıl başlarında devlet, Timur'un da yanın-da yer alarak gücünü artırdı ve Diyarbakır merkez olmak üzere, bütün güney ve doğu Anadolu, Akkoyunlu hâkimiyetine girdi. Uzun Hasan dönemi (1453-1478) Ak-koyunluların en parlak dönemi olmuştur. Karakoyunluları ve Hasankeyf'teki Eyyu-bi hâkimiyetini yıkan Uzun Hasan, Azerbaycan'ın ele geçmesi üzerine başkenti Tebriz'e nakletmiş ve sınırlarını doğuda Hazar'a kadar genişletmiştir. Fakat Os-manlılara karşı Otlukbeli'nde uğradığı ağır yenilgi (1473), Uzun Hasan'ın bütün Türk dünyasının lideri olma hayalini sona erdirdiği gibi, devletinin de zayıflama-sına yol açmış; ölümünden sonra çıkan taht kavgaları sonucunda devlet ikiye bö-lünmüştür. Neticede bundan faydalanan Şah İsmail, Tebriz'i ele geçirerek Akko-yunlu Devleti'ne son verip, Safavi Devleti'ni kurmuştur (1502).