Moldova

Sovyetler Biriiği'nin dağılmasından sonra kurulan (1991) Moldova Cumhuriyeti [1509] kuzey, güney ve doğudan Ukrayna, batıdan Romanya ile komşu olup 33.845 km2 yüzölçümüne ve 4.200.000 (2004 tahmini) nüfusa sahiptir. Başşehri Chisinau [1510] diğer önemli şehirleri Tiraspol (212.000), Baltsy (177.000) ve Tighina'dır (Bender 146.000). Ülkenin bulunduğu bölgenin adı Türkçe'de Moldavya olarak da kullanılır.

Ülke toprakları kuzeybatıdan güneye doğru hafifçe alçalarak uzanan ve ortalama yükseltisi 147 m. olan bir plato görünümündedir; en yüksek noktası Kodren dağıdır (429 m.) Göl bulunmayan arazi toplam 16.000 km. uzunluğundaki küçük akarsular ve derin vadilerle yarılmış durumdadır. Akarsuların çoğu Dinyestr, Prut ve Tuna nehirlerine karışır, çok azı ise doğrudan Karadeniz'e ulaşır. İklim, kısa sert kışları ve uzun sıcak yazlan İle karasal orta kuşak iklim özellikleri gösterir; ocak ayında sıfırın altında 3-5 C° olan sıcaklık ortalaması Temmuzda 19-22 C0'-dir. Ülke genelinin % 9,8'îni oluşturan ormanların çoğunun yakın bir geçmişten beri kesilerek yerlerinin iskâna açılması sonucu büyük oranda erozyon ve toprak kayması sorunları baş göstermiştir. Yer altı servetleri bakımından fakir bir ülke olan Moldova'nın başlıca kaynakları linyit ve alçı taşıdır. Enerji ihtiyacının çok büyük bir bölümü ithalât yoluyla karşılanmakta, önemli bir kısmı Rusya ve Ukrayna'dan olmak üzere kömür, petrol ve doğalgaz ithal edilmektedir.

Moldova kilometrekareye düşen 124 kişiyle birçok Avrupa ülkesinden daha kalabalıktır. Bunun sebebi, XIX. yüzyıl boyunca özellikle güney kesimlere Rusya'nın diğer bölgelerinden yapılan göçlerdir. Bu dönemde Ukraynalı, Rus ve Sırp gruplar Besarabya bölgesine göç ederken 160.000 dolayında Bulgar ve Gagauz Türkü de buraya gelmiştir. Son on yıl içinde sosyal ve ekonomik krizlerden dolayı azalma eğilimine giren nüfusun % 46,6'sı şehirlerde, % 53,4'ü köylerde oturmaktadır. Etnik yapının dağılımı ise % 64,5 Moldovan, % 13,8 Ukraynalı, % 13 Rus, % 3,5 Gagauz, % 2 Bulgar, % 1,5 yahudi ve % 1,7 oranında Alman, Polonyalı. Çingene şeklindedir. Resmî dil Latin harfleriyle yazılan Romence olmakla birlikte özellikle şehirlerde yaşayan halk günlük hayatında hâlâ Rusça kullanmaktadır; Bulgarca ve Gagauz Türkçesi konuşulan diğer dillerdir. Halkın % 98'den biraz fazlası Ortodoks hıristiyan, % 0,5'i Baptist hıristiyan ve gerisi Musevî'dir.

Tarımsal faaliyetler ülke ekonomisinde ön sırada olduğundan sanayi de tarıma dayalı biçimde gelişmiştir. Ülke topraklarının % 86'sı işlenmektedir; elde edilen başlıca ürünler tahıl, meyve ve sebzedir. Eski Sovyetler Birliği bağlarının üçte biri bu ülke sınırları içinde kaldığından ihracatın ilk sıralarını üzüm ve şarap oluşturur. Yaş sebze ve konserve ihracatı alanında 112 firma faaliyet göstermektedir. Ekilebilir arazilerin 80.000 hektarında şeker pancarı üretimi yapılır; ancak 3 milyon ton pancar işleyebilecek yedi fabrika bulunmasına karşılık pazarlama problemi yaşanması sebebiyle tesisler düşük kapasitede çalışmaktadır. Öte yandan hayvancılık potansiyelinin yüksekliğine karşılık bu sektör için yeterli endüstri tesisi kurulamadığından hayvansal ürünler ham olarak ihraç edilmektedir. Son yıllarda toprak reformuna yönelik çalışmalar başlatılmış ve eski devlet çiftliklerine ait toprakların halka dağıtılması konusunda önemli adımlar atılmıştır.

Moidova'nın ihracatında en büyük pay % 45 ile Rusya'nındır. 1998 yılından itibaren İtalya ve Almanya da öne çıkmaya başlamıştır. Yine aynı ülkelerle gerçekleştirilen ithalât ise enerji, tekstil ve bitkisel ürünlerde yoğunlaşmıştır. Moidova 1318 km. demiryoluna ve 12.657 km. karayoluna sahip olup bunun 11.012 kilometresi asfalt kaplamadır. Devlete ve özel sektöre ait havayolu şirketleri Chisinau Havaalanı'ndan uluslararası uçuşlar yapmaktadır. Ülkeye en çok turist Rusya, Romanya, Ukrayna ve Türkiye'den gelmekte, Moldovalılar ise turistik seyahatlerinde Romanya, Almanya ve Ukrayna'yı tercih etmektedir.


Bibliyografya:


B. Kotljarov - A. Abramovic, Moldaoskaja SSR, Moskva 1957, tür.yer.; Fiziceskaja Geografija SSSR, Moskva 1950, s. 232-240; Besim Darkot, Avrupa Coğrafyası, İstanbul 1962, s. 56-70; "Bağlar Yöresi Moldavya", Gelişim Büyük Coğrafya Ansiklopedisi, İstanbul 1962, s. 959-962; "Moldavska Sovetska Socialisticcska Re-publika (Moldavija)", Kratka Balgaıska Encik-lopedija,Sofia 1966, III, 462-464; "Moldavya", Berleslmann: Bugünkü Dünyamız Atlas Ansiklopedisi, Gütersloh 1993, s. 62-63.



II. Tarih


Ülkenin Türk kaynaklarındaki ismi Boğ-dan"dir (Karaboğdan). Bu ad devlete bağımsızlığını kazandıran I. Boğdan'at dayanır. Taş devrinde burada Avrupa'nın en parlak kültürlerinden biri olan Cucuteni gibi Neolitik ve Eneoli-tik kültürler vardı. Eskiçağ'da bu topraklar, merkezi Transilvanya'da (Erdel) olan ve 106 yılında Romalılar tarafından ele geçirilen Daçya Krallığı'na aitti. Bölge kısmen Roma İmparatorluğu sınırları içine girince güneyde Barboşi ve kuzeyde Batça Doamnei gibi yerler imparatorluğun askerî kontrolü altında kaldı. Zamanla bütün bu kesim Roma kültürünün etkisine girdi. Roma yönetimi ve askerlerinin 271 -273 yıllarında Tuna'nın güneyine çekilmesinin ardından Moidova toprakları 1000 yıl içerisinde Latinler, Gotlar, Hunlar. Avarlar ve Peçenekler gibi birçok göçmen kavme ev sahipliği yaptı. 602 yılından sonra gelen Slavlar, Romenler'in dili ve sosyoekonomik hayatı üzerinde etkili oldu. Diğer kavimler gibi onlar da yavaş yavaş yerli nüfus içinde eridi.

Türk kavimlerinden Hunlar ve Avarlar yerleşik gruplar üzerinde çok az etkili oldu. XI. yüzyılda gelen Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar) ve Kumanlar'dan oluşan yeni Türk dalgası ise oldukça derin ve kalıcı izler bıraktı. Romen tarihçisi Nicolae lorga bu devirde bir Romen -Türk sentezi ve iş birliğinin olduğunu ifade eder. Böylece Macar Krallığı'nın Karpatlar'ın doğusunda bulunan topraklara karşı olan istilâcı politikası durdurulmuştur. Peçenek Uz Kumanlar'dan Romen dilinde oda, çoban, çardak gibi kelimeler, "ui" ve "uz" ekleriyle sona eren Vaslui, Covurlui, Bahlui, Oituz vb. toponimler, bu kavimlerin ismini taşıyan Peceneaga, Comana, Uzul gibi yer adları ve Coman vb. şahıs isimleri kalmıştır.

Osmaniılar'dan önce son Türk dalgası 1241-1242 yıllarındaki Moğol istilâsı sırasında bu topraklara ulaştı. Bunun ardından Altın Orda Hanlığı XIV. yüzyıl ortalarına kadar hem Boğdan topraklarına hem Deştikıpçak'a sahip oldu. Büyük İpek ve Baharat yollarının kontrolü için İlhanlılarla rekabet eden Altın Orda hanları ülkeye nizam ve asayiş getirdiler. CenevizIİ-ler'le iş birliği yaparak Orta Asya-Karadeniz-Boğazlar yolunu yeniden canlandırdılar. Böylece Karadeniz havzası Boğdan ve Eflak topraklan dahil olmak üzere milletlerarası ticaret yollarına bağlandı ve ülkede refah sağlandı. Boğdan'da bu siyasî oluşumun şekillenmesi Baltık denizinden İstanbul'a uzanan [1511] büyük ticaret yolunun açılması sayesinde olmuştur. Hem Eflak hem Boğ-dan'ın devlet yapısı Kuman ve Tatar devlet teşkilâtına dayanır. XIV. yüzyılda bunlar topraklarından çekilince onlardan kalan idarî yapılar yerli aristokratlarda sürdürülmüştür.

Tatar yönetimi, Macar Katolik Krallığı'nın siyasî-dinîyayılımcı politikasına karşı koruyucu bir kalkandı. Son Macar orduları, 1364-1365 yılı kışında I. Boğdan idaresindeki Ortodoks Boğdanlılar tarafından yenilgiye uğratıldı. Böylece Macar Kralı I. Louis (d'Anjou) yeni devletin bağımsızlığını kabul etmeye mecbur kaldı. Macaristan'ın baskılarına karşı 1. Petru Mu-şat'tan (1387) itibaren Moidova voyvodaları Polonya ile ittifak yaptılar. Bu denge politikası sayesinde Boğdan'ın bağımsızlığı sağlanabildi.

1455 yılından itibaren Boğdan Prensliği ilk defa olarak Osmanlı Devleti'ne yılda 2000 altın tutarında haraç ödemişti. Boğdan Voyvodalığı1 nın en parlak devri Stefan cel Mare zamanına (1457-1504) rastlar. Bu voyvodanın idaresi altında Boğdanlı-lar, Macar Kralı Matya Korvinus'un 1467'-de, Osmanlı Padişahı II. Mehmed'in 1473 ve 1476'da, Polonya Kralı Jan Olbrachfın 1497'deki saldırılarını püskürttüler. Ancak Moldova'nın kaderini değiştiren olay II. Bayezid'in 889'daki (1484) Boğdan seferi oldu. Bu sefer neticesinde Boğdan'ın

büyük ticaret merkezleri ve kuvvetli stratejik istihkâmları olan Chilia (Kili) ve Ce-tatea Alba (Akkirman) fethedildi. Bundar sonra artık Boğdan'ın dış siyaseti kesin w uzun vadeli olarak Osmanlı yanlısı oldu Söz konusu fetihlerden önce Stefan ce Mare'ye 1479-1481 yıllan arasında Fâtrt Sultan Mehmed tarafından ahidnâme ve rilmiş ve onun ülkesine dokunulmaması buna karşılık Boğdan'ın haraçgüzâr sta tüsü belirlenmişti. Kili ve Akkirman'ın alı nişinin ardından bu hukukî statü iyio yerleşmiş oldu.

XVI. yüzyılda Osmanlılar, Habsburglar la mücadele edebilmek ve İstanbul'a iâş akışını sürdürmek için Aşağı Tuna'yı koni rol altına almaya çalıştılar. Kanunî Sulta Süleyman 1538'de Boğdan seferine çık ve hem Eflak Prensliği'nin en önemli I manı, ticaret merkezi olan Braila'yı (İl râil), hem de güçlü Bender (Tigina) Kale dahil olmak üzere Bucak denilen Güne; doğu Boğdan'ı Osmanlı topraklarına katı. Böylece Tatar süvarisine Bahçesaray i Budin arasında sağlam bir koridor oluştı rulduğu gibi Tuna yalıları Budin'den it baren Karadeniz'e kadar kontrol altır alındı.

1531 'den itibaren Kanunî Sultan Süle man, Boğdan-Eflak voyvodalarının doı rudan dış ilişkilere girmesini yasaklamış' XVI. yüzyılın ortalarına doğru Boğdan Eflak voyvodalıkları bağımsızlıklarını ka betti. Yalnızca hukuken iç muhtariyeti rini sürdürdüler. 1538'de ilk defa Stef; Lâcusttâ adlı voyvoı doğrudan İstanbul'dan getirtildi. Bu u gulamaya bundan sonra artık sık sık ra: landi. Büyük boyarlar tarafından deste lenen kimse voyvoda seçilir, ardından p dişah tarafından tasdik edilirdi.

Boğdan Moidova Prensliği'nin Osme lılar'a ödediği haraç 1456 yılında 20' altın iken 1527'de 10.000 altına çıkarıl 1 Mayıs154l-1 Mayıs 1542 malî yılın 15.000, 1564-1565te 30.000, 1568-15 yılında 40.000 altın olan bu vergi 15E 1593 malî yılında yaklaşık 60.000 altı yükseldi. 1600'de Eflak, Erdel ve Boğc prensliklerini bir süre birleştiren Ef Voyvodası Mihai Viteazul'un [Cesur Mili isyanından sonra Boğdan haracı anıl rakamlara bir daha ulaşamadı. Boğd haracı Osmanlı devlet bütçesinin bir dört veya beşini oluştururdu. Bunun şında Boğdan Prensliği, Osmanlı padi hına resmî hediye olarak XVI. asırda I yıl yetmiş şahin (doğan), yirmi at, sam tilki, sincap, vaşak kürkü, balık dişleri,maş ve elbiselerle nakit para gönderirdi. Ayrıca yüksek rütbeli paşalara da hediyeler (pîşkeş) verilirdi.

Osmanlı Devleti için Buğdan'ın önemi her şeyden önce iaşe bakımındandi. Boğ-dan'dan Lehistan'a ve diğer ülkelere koyun ve sığır ihracatı ilk defa Alexandru Lapuşneanu'nun (1552-1561, 1564-1568) ve oğlu Boğdan'ın (1568-1572] voyvodalıkları zamanında yasaklandı.[1512] 992 (1584) tarihli bir belge, Boğdan'dan her yıl 300.000 adet koyun satın alınıp İstanbul'a yollandığını gösterir.[1513] Aynı zamanda İstanbul'a ve Osmanlı ordularına arpa, tuz, buğday, darı, yulaf, bal, içyağı, kendir, peynir vb. sevkedilirdi. Bunların bedelleri haraç miktarından düşülürdü. Bazı tahminlere göre XVI. yüzyılda (1594 yılından önce) Moldova'nın Osmanlı Devle-ti'ne yaptığı ihracat 200.000, ithalât ise 40.000 altın civarındaydı. Fakat bu aktif ticaret bilançosu voyvodalık tayini, muhafazası veya tekrar alınması için yapılan siyasî girişim harcamalarına giderdi. Buna rağmen prensler ve boyarlar ticaret yoluyla kendileri için büyük kazançlar elde edebilirlerdi. XVII ve bilhassa XVIII. yüzyıllarda Boğdan'ın İstanbul'un yiyecek ambarı olma özelliği daha da kuvvetlendi.

1711-1822 yılları arasında Boğdan eski özerk statüsünü genel çizgileriyle korumakla beraber bu süre içinde voyvodaların tamamı İstanbul'dan Dîvân-ı Hümâyun eski baştercümanları olan Fenerli Rumlar'dan gönderilmiştir. 1821 ihtilâlinden sonra voyvodalık kademe kademe eski özerk statüsüne dönmüştür.

1775'te Moldova'nın eski başşehri Su-ceava dahil kuzey kısmı ile Bukovina, 1768-1774 Osmanlı-Rus savaşında tarafsız kalan Avusturya'ya mükâfat olarak verildi. 1812'deki Bükreş Antlaşması'yla Prut ile Nistru (Dinyestr) arasında bulunan ve Moidova topraklarının yarısını kapsayan Besarabya Rusya tarafından alındı. Yeni Rus vilâyetine Balkanlar'dan göç eden Bulgarlar ve 1263-1264 yıllarında Dobruca'ya yerleştirilip ardından hiristi-yanlaşmış olan Gagauzlar büyük muafiyet ve imtiyazlarla getirildiler. 1856-1878 yılları arasında Besarabya'nın güneyinde bulunan üç idarî birim [1514] Paris Antlaşması ile Moldo-va'ya iade edildi. 1859-1862 arasında Boğdan ve Eflak prenslikleri birleşip modern (küçük) Romanya'yı oluşturdu. Bu yeni devlet 1877-1878 yıllarında tam bağımsızlığını kazandı.

1917 Bolşevik İhtilâli'nin ardından 2-15 Aralık 1917'de ülkenin meclisi olan Sfatul Tarii, Rusya Federasyonu çerçevesinde Özerk Boğdan Demokratik Cumhuriye-ti'ni ilân etti. Bu cumhuriyet 24 Ocak-6 Şubat 1918'de bağımsızlığını, 27 Mart -9 Nisan 1918'de de Romanya Krallığı ile birleştiğini duyurdu. I. Dünya Savaşı sonunda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu dağılınca 14-27 Ekim 1918'de Buko-vina'nın Millî Meclisi de Romanya ile birleşmeyi onayladı. Bu birleşme 10 Aralık 1919 Saint - Germain en Laye Muahede-si'yle Avusturya tarafından kabul edildi.

Sovyet Rusya, Besarabya'nın Romanya ile birleşmesini tanımadı. 23 Ağustos 1939'da Alman-Soyvet saldırmazlık paktının akdedilmesi ve Fransa'nın yenilmesinden sonra Stalin, Hitler'in rızasıyla Be-sarabya'yı 26 Haziran 1940'ta Romen hükümetine verdiği ültimatomla idaresi altına aldı. Hiçbir zaman Rusya'ya ait olmayan Kuzey Bukovina'yı ve Herta kazasını da zaptetti. Sovyetler tarafından alınan idarî tedbirlerle Besarabya'nın toprak bütünlüğü parçalandı; kuzey kısmı [1515] ve güney toprakları eski Bucak Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'neverildi. Geri kalan Besarabya topraklan ise 2 Ağustos 1940'ta Nistru nehrinin sol tarafında bulunan Moidova Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriye-ti'yle birleştirilip Moidova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti teşkil edildi. 1950'den itibaren Moldova'ya Rusya tarafından çok miktarda Rus asıllı öğretmen, doktor ve mühendis kadroları getirildi ve hemen ardından Moldova'nın Latin alfabesi Kiril alfabesine dönüştürüldü.

31 Ağustos 1989'da Moidova Sosyalist Cumhuriyeti Parlamentosu, Romence'yi resmî dil ilân etti ve Latin harflerine geçilmesini kararlaştırdı. 1990 ilkbaharında yapılan seçimlerde Moidova Halk Cephesi çoğunluğu sağlayarak anayasada bir dizi değişiklik yaptı, 23 Haziran 1990'da bağımsızlığını ilân etti. Daha sonra Rus-lar'la ve Gagauzlar'la çıkan anlaşmazlık nisbeten bir uzlaşmaya dönüştü. Sovyetler Birliği'nin dağılması neticesinde de 27 Ağustos 1991'de Moidova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti tam hükümranlık ve bağımsızlığını ilân ederek Moidova Cumhuriyeti adını aldı. 8 Aralık 1991'de yapılan seçimlerde Mircea Snegur halkın % 85'-lik oyu ile yeniden cumhurbaşkanı seçildi, cumhuriyet 21 Aralık'ta Almatı'da yapılan toplantıda eş ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğu'na katıldı. Moldova'nın bağımsızlığının ardından ülkede en büyük sorun Dinyestr nehrinin doğusunda ve çoğu Tiraspol etrafında yaşayan Rus asıllıların bu bağımsızlığa karşı çıkması ve 1992'de ülkede bir iç çatışmanın meydana gelmesidir. Bugün nüfusu 760.000'i aşkın olan bu bölgede başşehri Tiraspol olmak üzere Trans- Dinyestr Cumhuriyeti adı altında bir özerk devlet ilân edildi. Ancak bu devlet hiçbir dünya ülkesi tarafından resmen tanınmadı. 2 Mart 1992'de Birleşmiş Milletler'e üye olan Moidova Cumhuriyeti, Rusya ile Trans- Dinyestr bölgesine Öze! statü verilmesini öngören, Moldova'nın Romanya ile birleşmesi durumunda ise kendi kaderini tayin etme hakkı veren bir anlaşma İmzaladı.[1516] Ayrıca 5 Mart 1995'te yapılan bir referandumla Özerk Gagauz Cumhuriyeti'nin sınırları belirlendi. 25 Şubat 2001'de yapılan seçimleri Komünist Partisi kazandı; parti başkanı Vladimir Voronin cumhurbaşkanı. Vasile Tarlev de başbakan oldu. Ülkedeki başlıca tarihî eserler arasında Soroka Kalesi ve Bender Kalesi'nden Osmanlı yapısı başka harabe halindeki Orheyul Veki (XV. yüzyıl), Şehrü'l-cedîd [1517] ve Palanka Türk Kalesi (XVII. yüzyıl) sayılabilir.


Bibliyografya :


BA, MD, nr. 5, s. 463; nr. 7, s. 469; nr. 26, s. 109; nr. 53, s. 106; Documente pıiuitoare la is-toria Românîlor[ed. E. de Hurmuzaki], Bucureşti 1876, 1, 45; Documente priuitoare la isloria Ardealului, Moldooei şi Tarii Româneşli (ed. A. Veress|, Bucureşti 1929-33, l-ll; Documente priuind istoria Românieİ: A. Moldooa, Bucureşti 1954-57,1-X1; Documenta Romanİae His-torica: A. Moldoua, Bucureşti 1969, 1, III, XIX, XXI, XXII vd.; Documente turceşti priuind istoria Românieİ (ed. Mustafa A. Mehmet), Bucureşti 1976-86, Mil; Relatiile Romano-Otomane (1711-1821): Documente turceşti (ed. V. Veli-man], Bucureşti 1984, tür.yer.; Gr. Ureche, Leto-pisetul Târii Moldooeiinçr. R R Panaitescu], Bucureşti 1958; M. Costin, Letopisetul Tarii Moldooei (M. Costin, Öpere içinde, nşr. P. P. Panaitescu), Bucureşti 1958; D. Cantemir, Descrierea Motdouei (trc. Gh. Dutu), Bucureşti 1973; M. Gubogiu - Mustafa A. Mehmet, Cronici turceşti priuind Tarite Române, Bucureşti 1966-74,1-III, tür.yer.; M. Gubogiu, "Fatih'in Stefan cel Mare Üzerine İki Boğdan Seferi: 1474-1476", TTK Be/tefen, XLV1]/185( 1983), s. 139-194; N. Dima, Bessarabia and Bukouina: The Souiet-Roma-nian Terrİtorial Dİspute, New York 1982; V. Spinei. Moldooa în secolele X1-XIV, Bucureşti 1982; Tahsin Gemil. Relatiile Târilor Române cu. Poarta Otomana İn documente turceşti (1601 1712), Bucureşti 1984, tür.yer.; a.mlf., Româ-nii şi otomanii İn sec. XIII-XV!, Bucureşti 1991, tür.yer.; M. Berinde! - G. Veinstein, L'empire ot-toman et tes pays roumains (1544-1545), Paris - Cambridge 1987; A. Pippİdi, "Moidova in 1697, Dupa Relatarea Misionarului Bemardino Silvestrİ", RomânÜ în İstoria ünioersalâ !II3-Iz-uoare SLraine Pentru İstoria Românilor, Lasî 1988, s. 61-69; İstoria Moldouei din cele mal vechî Ümpuri pana in epoca modernâ, Chisi-nau 1992; M. Maxim, Târile Române şi Inalta Poarta, Bucureşti 1993, tür.yer.; N. Beldiceanu. "La Moldavie ottomane â la fin du XVe siecle et au debut du XVIC siecle", RE!,XXXVII/2 (]969), s. 239-266; M. Tayyib Gökbilgİn, "La structure des relation turco-roumaines et des raisons de certains hüküms, ferman, berat et ordres des sultans adresses aux princes de la Moldavie et de la Valachie aux XVT et XVII siecles", TTK Belleten, XU1/168 (1978). s. 761-773; V. Panai-te, "Power Relationships in the Ottoman Em-pire. Sultans and the Trİbute Paying Princes of VVallachia and Moldavia (16"'-18"' Centuries)", RESEE, XXXVII/1~2-XXXVİİI/1-2 (1999-2000), s. 47-78; A. Decei, "Bogdan", İA, II, 697-705; 0. Yüksel, "Moldavya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti", 14, XXIV, 301; H. İnalcık.rBoghdan", El2 (Fr.), I, 1290-1291; "Moldavska Sovetska So-cialisticeska Republîka (Moldavija)", Kratka Bulgarska Enciklopedija, Sofia 1966, İN, 462-464;AbdûlkadirÖzcan,"Boğdan", DİA,V\, 269-271.


TDVİA