- Katılım
- 14 Şub 2021
- Mesajlar
- 3,604
- Tepkime puanı
- 16,807
- Tepkiler
- Puanları
- 113
- Meslek - Branş
- Öğretmen - Tarih
Talebe Hakkında ek bir bilgi sağlanmamış.
1.3. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
1.3. 1. I. Dünya Savaşı’nın Nedenleri ve Savaşın Gelişimi
- 1914’te başlayıp 1918’e kadar süren I. Dünya Savaşı’na bütün devletler katılmamış olsa da etkisi dünya genelinde hissedildiği için adı dünya savaşı olarak tarihe geçmiştir.
Savaşın Genel Nedenleri
- Milliyetçilik akımı
- Sömürgecilik yarışı
- Ham madde ve pazar arayışı
- Devletlerarası bloklaşma
- Silahlanma yarışı
Savaşın Özel Nedenleri
- Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürgeler elde etmek istemesi.
- Fransa’nın Sedan Savaşı’nda, Almanya’ya kaptırdığı kömür yatakları açısından zengin olan Alsace Lorraine’i (Alsas Loren) geri almak istemesi.
- Avusturya-Macaristan’ın kendisi için tehlike olarak gördüğü Sırbistan’ı ortadan kaldırıp Doğu’ya doğru genişlemek ve Rusya’yı Balkanlar’dan uzaklaştırmak istemesi.
- Rusya’nın Balkanlar’daki bütün Slavları kendi idaresinde birleştirme isteği (Panslavizm politikası) ve sıcak denizlere ulaşma amacı.
- Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini tamamlaması ve sömürgecilik rekabetine katılmaları.
- İngiltere ve Almanya arasındaki siyasal ve ekonomik rekabet.
- İtalya’nın Akdeniz ve çevresinde yeni sömürgeler ele geçirmek istemesi.
Savaşın Başlaması:
Görünen Neden:
- 28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı François Ferdinand (Fransuva Ferdinand) ve eşi, bir Sırp milliyetçisi tarafından suikast sonucu öldürüldü. Bu olay, İttifak ve İtilaf devletlerini savaşa sürükledi.
- 28 Temmuz 1914’te Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan etti.
- Avrupa’da savaşın başlamasıyla birlikte Japonya da Asya’daki yayılmasını hızlandırmak için, İngiltere’nin yanında yer alarak Almanya’ya savaş ilan etti.
- Japonya, kısa bir süre içinde Asya ve Büyük Okyanus’taki sömürgeleri ele geçirerek amacına ulaşmış oldu.
- Savaş başladığında İtalya tarafsızlığını ilan etmişti. Ancak Almanya ve Avusturya-Macaristan’la yaptığı ittifak antlaşmasına uymayarak 1915’te taraf değiştirip kendisine toprak vadeden İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- İtalya, 20 Mayıs 1915’te Avusturya-Macaristan’a, kısa bir süre sonra da Almanya’ya ve Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.
- Çanakkale Muharebeleri’nden sonra Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- Bulgaristan, İkinci Balkan Savaşı’nda kaybettiği toprakları Romanya, Sırbistan ve Yunanistan’dan geri almayı hedeflemekteydi.
1.3. 2. I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti
- I. Dünya Savaşı başladığında tarafsız olan Osmanlı Devleti, böyle bir savaşta yalnız kalmamak için ittifak girişimlerinde bulundu.
- İtilaf Devletleri’nin yanında yer almayı hedefleyen Osmanlı Devleti’nin talebi reddedildi.
- İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını aralarında paylaşmayı amaçladıkları için Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmayıp tarafsız kalmasından yanaydı.
- Osmanlı Devleti tarafsız kalırsa İngiltere ve Fransa, müttefikleri olan Rusya’ya yardım edebilmek için Boğazlardan serbestçe geçebileceklerdi.
- Osmanlı Devleti tarafsız kalması karşılığında; kapitülasyonların kaldırılması, Ege Adaları’nın kendisine verilmesi, Mısır meselesinin çözümü gibi isteklerde bulundu. Fakat İngiltere ve Fransa bu isteklere olumlu yanıt vermediler.
- Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri’ne yaptığı ittifak önerisinin reddedilmesi üzerine Almanya’ya yakınlaştı.
- İttihat ve Terakki yöneticileri, Almanya’ya karşı sempati duyuyorlardı ve Almanların savaşı kazanacağına kesin gözüyle bakıyorlardı.
- Almanya, Osmanlı Devleti’ni savaşa sokarsa yeni cepheler açılacak ve Almanya’nın savaş yükü de hafifleyecekti. Ayrıca halifeliğin Müslümanlar üzerindeki nüfuzundan faydalanacak, İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını kesebilecek, cephelerde rahatlayacaktı.
- Akdeniz’de bulunan Almanların iki savaş gemisi olan Goeben (Goben) ve Breslau (Brislav), İngiliz donanmasından kaçarak Çanakkale’ye sığınmaları, Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesine yol açan olayların başlangıcı oldu.
- Karadeniz’e açılan bu gemiler, Rusya’nın Sivastopol, Odesa gibi limanlarını top ateşine tuttu (29 Ekim 1914).
- Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmasıyla savaş daha geniş bir alana yayıldı.
- V. Mehmet Reşad, halife sıfatıyla cihat ilan etti; Müslümanları İngiltere, Fransa ve Rusya’ya karşı savaşa çağırdı.
1.3. 3. Cephelerde Osmanlı Devleti
Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sırasında iki farklı cephe türünde mücadele etti.
A-Sınırlarında Açılan Cepheler
- Kafkas
- Kanal
- Çanakkale
- Irak
- Hicaz-Yemen
- Suriye-Filistin
B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler
- Galiçya
- Makedonya
- Romanya
A-Sınırlarında Açılan Cepheler
Kafkas Cephesi ve 1915 Olayları
Neden:
- Rus limanlarının bombalanması, Almanların Bakü petrolleri üzerindeki düşünceleri, Osmanlı Devleti’nin Turancılık politikaları burada savaşı başlatmıştır.
Kafkas İslam Ordusu:
- 1917 yılında Rusya’da yaşanan Bolşevik devrimi ile Çarlık rejiminin yıkılmasının ardından Rus Kafkas Ordusu dağıldı.
- Kafkasya ve Doğu Anadolu’da Rusya’ya bağlı Büyük Ermenistan Devleti’ni kurmak amacıyla 1917 sonlarında Gürcüler ve Ermeniler askerî faaliyetlere başladılar.
- 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
- Rus birlikleri bölgeden ayrılırken silahlarını Ermeni ve Gürcülere bırakarak Osmanlı ile mücadeleyi onlara devretti.
- Bölgeden Rusların çekilmesiyle birlikte Ermeni ve Gürcü çeteleri Müslüman ve Türklere karşı katliamlara başladı. -Bunun üzerine Azerbaycan Türkleri, Osmanlı Devleti’ne bir heyet göndererek yardım istediler.
- İstanbul Hükümeti de bölgedeki mevcut durumu değerlendirerek Azerbaycan Türklerine yardım etmeye karar verdi.
- İstanbul Hükümeti, Nuri (Killigil) Paşa’nın komutanlığında, Azerbaycan Türkleri ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti vatandaşı Dağıstanlı gönüllülerden oluşan bir Kafkas İslam Ordusu kurdu.
- Harbiye Nazırı Enver Paşa, Nuri Bey’e Ferik (Tümgeneral) rütbesi vererek Kafkas İslam Ordusu'nun komutanlığına getirdi.
- Kafkas İslam Ordusu’yla Bolşevik ve Ermeni Taşnak birlikleri arasında önemli muharebeler yaşandı.
- 15 Eylül 1918’de, Kafkas İslam Ordusu Halil (Kut) Paşa komutasında Bakü’ye girdi.
Böylece şehir düşmandan temizlendi.
Sonuç:
- Ruslarla mücadele edildi.
- Osmanlı ordusu ağır bir yenilgi aldı (kış şartları).
- Erzincan, Muş, Bitlis, Trabzon Ruslara geçti.
- Ermenilerin olumsuz tavırları görüldü. Buna bağlı olarak 1915 yılında Ermeniler Techir Kanunu'na tabi tutuldular.
- 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
Önemi:
I. Dünya Savaşı’ndaki ilk mücadelenin verildiği cephedir.
1915 Olayları:
- Osmanlı Devleti’ni paylaşma planı yapan Rusya, İngiltere ve Fransa; Ermenileri kışkırtarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmaları için onları harekete geçirdi.
- Hınçak ve Taşnak komiteleri öncülüğünde kurulan Ermeni çeteleri; Van, Erzurum, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ gibi Anadolu’nun birçok yerinde Müslüman halka yönelik katliamlar yaptılar.
- Ermenilerin yaptıkları saldırı ve katliamlar karşısında Osmanlı Devleti, birtakım tedbirler almak zorunda kaldı.
- Osmanlı Dâhiliye Nezaretinin, 24 Nisan 1915’te yayınladığı bir genelgeyle Hınçak ve Taşnak komite büroları kapatıldı ve bu komitelerin üyeleri de tutuklandı.
- Ermenilerin, 1915 olaylarının yıl dönümü olarak her yıl andıkları “24 Nisan” bu genelgenin yayınlandığı tarihi işaret eder.
- Alınan bütün tedbirlere rağmen Ermenilerin saldırı ve katliamları artarak devam etti.
- 27 Mayıs 1915’te Sevk ve İskân (Tehcir ya da Zorunlu Göç) Kanunu çıkarıldı.
- Bu kanunla Ermeniler arasından Ruslarla iş birliği içinde olanlar, çeteciler ve isyan hareketine karışanlar zorunlu olarak göçe tabi tutuldu.
- Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sona erince, 31 Aralık 1918’de Geri Dönüş Kararnamesi yayınladı. Göçe tabi tutulan Ermenilerden isteyenler geri dönmüş, mal ve mülklerini de geri almışlardır.
- Ermeni sorunu olarak bilinen bu asılsız iddialar, çıkar çevreleri tarafından sürekli gündemde tutulmaktadır.
Kanal Cephesi
Neden:
- Almanya'nın teşviki ile Osmanlı Devleti İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını keserek insan ve ham madde sağlamasını önlemek istedi.
Sonuç:
- Süveyş Kanalı bölgesinde İngilizlerin Osmanlı ordusunu yenilgiye uğrattıkları cephedir. İngiltere 1917’de saldırıya geçip Sina Yarımadası’nı alarak Suriye’ye kadar ilerledi.
Çanakkale Cephesi
Neden:
- İstanbul ve Boğazları ele geçirip Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak,
- Rusya’ya gerekli askerî ve ekonomik yardımları yapmak,
- Rusya’nın buğdayından faydalanmak ve bu cephede kazanılacak başarıyla birlikte hâlâ tarafsız olan Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa çekmek.
Gelişmeler:
- İtilaf Devletleri, Çanakkale’yi önce denizden geçmeyi denediler.
- 18 Mart 1915’te İtilaf donanması, Çanakkale Boğazı’nı geçmek için harekete geçti.
- Nusret Mayın Gemisi ile Boğaz’a döşenen mayınlar ve kahraman Türk topçusunun başarısı sayesinde İtilaf donanması büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.
- İtilaf Devletleri’nin beklenmeyen bu başarısızlığı bütün dünyada büyük bir yankı uyandırdı.
- Deniz yolu ile Çanakkale’yi geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, Gelibolu Yarımadası’na asker çıkardılar.
- 25 Nisan 1915’te çoğunluğu Anzaklardan oluşan İtilaf ordusu, Seddülbahir, Kumkale ve Arıburnu’na çıkarma harekâtı düzenledi.
- 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal ve emrindeki Türk ordusu; Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu ve Kireçtepe’de destan yazarak düşmana geçit vermediler.
- Çanakkale’de kara savaşlarında da başarılı olamayan İtilaf kuvvetleri, Ocak 1916’da Gelibolu’yu boşalttılar.
- Çanakkale Muharebeleri’nin kazanılmasında Seyit Onbaşı’nın kahramanlığı, Nusret Mayın Gemisi komutanı Yüzbaşı İsmail Hakkı’nın özverisi, 57. Alay’ın fedakârlığı büyük rol oynadı.
Sonuç:
- Çanakkale Muharebeleri’ni Osmanlı’nın kazanmasıyla I. Dünya Savaşı’nın süresi de uzadı.
- Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- Böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlandı.
- Müttefiklerin yardım götüremediği Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı.
- Rusya’daki Çarlık rejimi yıkıldı.
-Bolşevik İhtilali’nin ardından Rusya savaştan çekildi.
- “Anafartalar Kahramanı” olarak tanınan Mustafa Kemal’in bu cephedeki başarısı, Millî Mücadele’nin de lideri olmasında etkili oldu
- Osmanlı Devleti’nin Çanakkale’deki kayıplarının büyük çoğunluğu, eğitim seviyesi yüksek insanlardı. Bu yüzden Cumhuriyet’in ilk yıllarında pek çok alanda yetişmiş eleman bulma sıkıntısı yaşanmıştır.
- I. Dünya Savaşı süresince Osmanlı Devleti’nin zafer kazandığı tek cephe Çanakkale Cephesi’dir.
Hicaz-Yemen Cephesi
Neden:
- İngiltere Mac Mahon (Mak Mahon) Planı ile Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e bağımsızlık vadetmişti.
- Böylece İngilizlerin desteğini sağlayan bazı Arap kabileleri, Osmanlı egemenliğine karşı ayaklandılar.
- Osmanlı kuvvetleri kutsal yerleri korumak için İngiltere ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e karşı savaştı.
- Özellikle Medine’yi Fahrettin Paşa komutasındaki Türk askeri Medine Müdafaası uzun süre devam etti.
- İngiliz casus Thomes Edward Lawrence (Tomas Edvırd Lovrıns), Arapları Türklere karşı sürekli kışkırtarak, bazı Arap kabilelerinin İngilizlerin yanında yer almasını sağlamıştı.
Sonuç:
- İngilizlerin desteklediği Araplar bölgede Osmanlı Devleti’nin varlığını sona erdirdiler.
- Bu cephede yaşananlar İslamcılık (Ümmetçilik) politikasının etkisini kaybettiğini göstermiştir.
Uyarı: Kanal, Suriye-Filistin ve Irak Cephesi savaşları Ümmetçilik fikrinin çöktüğünü gösteren cephelerdir. Çünkü Müslüman Araplar Osmanlıya karşı İngilizleri desteklemişlerdir
Irak Cephesi
Neden:
- İngilizler Aden'e çıkartma yaptılar.
- İngilizlerin Ruslarla birleşme, Hindistan yolunu kontrol etme ve petrol bölgelerine sahip olma düşünceleri.
- Cephe İngiltere tarafından açılmıştır.
- Orta Doğu petrollerini kontrol altında tutmak ve Kafkaslar’da Ruslarla birleşmek İngiltere’nin hedefleri arasında yer alıyordu.
- Türk kuvvetlerinin İran’a girip İngiliz sömürgesi olan Hindistan’ı tehdit etmesini de önlemek istiyordu.
Sonuç:
- Selman-ı Pak Muharebesi’nde büyük bir başarı gösterip Kut’ül Amâre’deki İngiliz kuvvetlerini kuşattı.
- İngiliz kuvvetleri 29 Nisan 1916’da Halil Paşa komutasındaki Türk kuvvetlerine teslim oldu.
- İngiliz tümeni, komutanı General Townshend (Tavsınt) ile birlikte esir alındı.
- I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Irak’taki Türk birliklerinin çoğu İran’a kaydırıldı.
- İngilizler 1918 sonunda bütün Musul'u aldılar.
- İngilizler I. Dünya Savaşı’nda ilk kez yenilgiye bu cephede uğramışlardır.
- İngilizler, Irak’a daha büyük bir kuvvet yığarak karşı saldırıya geçtiler.
- Savaşın son yılında Bağdat’a kadar olan bölgeyi İngiliz kuvvetleri ele geçirdiler
Suriye-Filistin Cephesi
- İngilizler, Kudüs ve Filistin’i işgal etti.
- Kanal Cephesi’nin devamı niteliğindedir.
- Kanal harekâtında başarılı olan İngilizler Suriye'ye kadar ilerlediler.
- Ayrıca isyancı Arap güçleri ile 26 Ekim 1918’de yaptığı Katma Savaşı’nı kazanan Mustafa Kemal,
Halep’in beş kilometre kadar kuzeyindeki bölgeyi Türk sınırı olarak belirledi.
- Komuta görevi Alman Limon Von Sanders'ten daha sonra 31 Ekim’de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atandı.
- Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından sonra İngilizler Suriye’yi tamamen kontrolleri altına aldı.
- Misak-i Millî'de bu dönemde belirlenmiştir.
B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler Galiçya Cephesi:
- Rusya'nın Karadeniz kıyısına çıkarma yapması üzerine, Osmanlı Devleti’ni Bulgarlara yardım etmesi ile oluşan bir cephedir.
Makedonya Cephesi:
- Sırpları desteklemek için Selanik'e gelen Fransız kuvvetlerinin Bulgarlarla birlikte Osmanlı Devleti’nce durdurulması için açılmış bir cephedir.
Romanya Cephesi:
- Bulgarları Romanya'ya karşı desteklemek için Dobica, Bükreş ve Tuna bölgesinde verilen mücadelelerdir.
1.3.4. Savaş Sona Ererken
- 1917’de yaşanan en önemli gelişmelerden biri de Rusya’daki Bolşevik İhtilali’dir (7 Kasım 1917).
- İktidara gelen Bolşevik yönetimi, İttifak Devletleri ile 3 Mart 1918’de Brest Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.
- Bolşevik yönetimi, Çarlık hükümetinin bütün gizli antlaşmalarını dünya kamuoyuna açıkladı.
- Osmanlı Devleti’nin paylaşıldığı gizli antlaşmalar da açığa çıktı.
- İtilaf Devletleri, Rusya’nın çekilmesiyle oluşan boşluğu ABD ile tamamladılar.
- Amerikan ticaret gemilerinin, Alman denizaltıları tarafından batırılması üzerine ABD, Almanya’ya savaş ilan etti (2 Nisan 1917).
- ABD savaşa katılınca savaş İtilaf Devletleri’nin lehine sonuçlandı.
Uyarı: ABD, I. Dünya Savaşı’na katılarak aynı zamanda ilk kez Monroe (Morö) Doktrini’nden de ayrılmıştır.
- Selanik Ateşkes Antlaşması (29 Eylül 1918) ile Bulgaristan savaştan çekildi.
- Osmanlı Devleti bu tehlike karşısında ateşkes istedi ve Mondros Mütarekesi’ni İtilaf Devletleri ile imzaladı (30 Ekim 1918).
- Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, iç karışıklıklarının da artmasıyla birlikte, Villa Gusti Ateşkesi’ni imzalayıp savaştan çekildi (3 Kasım 1918).
- Almanya da Rethondes (Rethıns) Ateşkes Antlaşması’nı (11 Kasım 1918) imzalayarak savaştan çekildi.
- Böylece dört yıl süren I. Dünya Savaşı da sona erdi.
- İngiltere, savaştan en kârlı çıkan devlet oldu.
- Almanya, Avusturya-Macaristan, Rusya ve Osmanlı imparatorlukları savaş sonunda dağıldı.
- Bu topraklarda Türkiye Cumhuriyeti, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan gibi yeni millî ve bağımsız devletler kuruldu.
- Sömürgecilik anlayışı yerini manda ve himaye anlayışına bıraktı.
- Rusya’da Sosyalizm, Almanya’da Nazizm, İtalya’da Faşizm gibi yeni siyasi rejimler ortaya çıktı.
- I. Dünya Savaşı’nda kimyasal silahlar, denizaltı ve tank gibi savaş araçları ilk kez kullanıldı.
- Milyonlarca insan hayatını kaybetti. Dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kuruldu.
- I. Dünya Savaşı sonunda yenilen devletlerle imzalanan barış antlaşmalarının koşulları çok ağırdı.
- Bu ağır koşullar, II. Dünya Savaşı’nın çıkmasının en önemli nedenlerinden biri olmuştur.
1.3.5. I. Dünya Savaşı’nda Anadolu
- I. Dünya Savaşı’nın ardından, Anadolu harap ve yıkıktı.
- Türk milleti savaş dönemi boyunca açlık ve yoksulluk nedeniyle çok fazla insan hayatını kaybetti.
- Cephe gerisinde kalan kadın ve çocuklar çok büyük acılar yaşadılar.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılmasını Öngören Gizli Antlaşmalar
İstanbul Antlaşması (18 Mart-10 Nisan 1915):
- İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır.
- Buna göre; Boğazlar, Midye-Enez çizgisine kadar Trakya, Gelibolu Yarımadası, Sakarya Irmağı’na kadar Kocaeli Yarımadası ile İmroz ve Bozcaada savaştan sonra Rusya’ya bırakılacaktı.
Londra Antlaşması (26 Nisan 1915):
- Üçlü İtilaf Devletleri, İtalya’yı kendi yanlarına çekmek için bu antlaşmayı İtalya’yla imzalamışlardır. Bu antlaşmaya göre Antalya, Rodos ve On İki Ada İtalya’ya bırakılacaktı.
Sykes-Picot (Sayks Piko) Antlaşması (26 Nisan 1916):
- Bu antlaşmayla Rusya’ya; Kafkas sınırına yakın yerler, yani Van ve Erzurum illeriyle Trabzon ve Bitlis illerinin doğu bölümleri; Sivas, Harput (Elazığ) ve Diyarbakır illerinin bir kısmı bırakılacaktı.
- Fransa’ya; Adana ile Beyrut illeri; Halep, Harput ve Diyarbakır illerinin büyük kısmı; Şam ve Sivas illerinin bir kesimi ve Cebel-i Lübnan sancağının tamamı bırakılacaktı.
- İngiltere’ye Bağdat ve Basra illerini de içeren Güney Irak bırakılacaktı.
- Rusya’nın isteği üzerine Trabzon’a kadar Doğu Karadeniz kıyıları ve Doğu Anadolu da Rusya’ya bırakılacaktı.
St. Jean De Maurıenne (Sen Jan Dö Moryen) Antlaşması (17 Nisan 1917):
- İngiltere, Fransa ve İtalya arasında yapılan bu antlaşmaya göre; Antalya, Menteşe Sancağı ve Konya ilinin bir kısmı ile İzmir ve kuzeyi İtalya’ya bırakılacaktı.
1.3. 1. I. Dünya Savaşı’nın Nedenleri ve Savaşın Gelişimi
- 1914’te başlayıp 1918’e kadar süren I. Dünya Savaşı’na bütün devletler katılmamış olsa da etkisi dünya genelinde hissedildiği için adı dünya savaşı olarak tarihe geçmiştir.
Savaşın Genel Nedenleri
- Milliyetçilik akımı
- Sömürgecilik yarışı
- Ham madde ve pazar arayışı
- Devletlerarası bloklaşma
- Silahlanma yarışı
Savaşın Özel Nedenleri
- Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürgeler elde etmek istemesi.
- Fransa’nın Sedan Savaşı’nda, Almanya’ya kaptırdığı kömür yatakları açısından zengin olan Alsace Lorraine’i (Alsas Loren) geri almak istemesi.
- Avusturya-Macaristan’ın kendisi için tehlike olarak gördüğü Sırbistan’ı ortadan kaldırıp Doğu’ya doğru genişlemek ve Rusya’yı Balkanlar’dan uzaklaştırmak istemesi.
- Rusya’nın Balkanlar’daki bütün Slavları kendi idaresinde birleştirme isteği (Panslavizm politikası) ve sıcak denizlere ulaşma amacı.
- Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini tamamlaması ve sömürgecilik rekabetine katılmaları.
- İngiltere ve Almanya arasındaki siyasal ve ekonomik rekabet.
- İtalya’nın Akdeniz ve çevresinde yeni sömürgeler ele geçirmek istemesi.
Savaşın Başlaması:
Görünen Neden:
- 28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı François Ferdinand (Fransuva Ferdinand) ve eşi, bir Sırp milliyetçisi tarafından suikast sonucu öldürüldü. Bu olay, İttifak ve İtilaf devletlerini savaşa sürükledi.
- 28 Temmuz 1914’te Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan etti.
- Avrupa’da savaşın başlamasıyla birlikte Japonya da Asya’daki yayılmasını hızlandırmak için, İngiltere’nin yanında yer alarak Almanya’ya savaş ilan etti.
- Japonya, kısa bir süre içinde Asya ve Büyük Okyanus’taki sömürgeleri ele geçirerek amacına ulaşmış oldu.
- Savaş başladığında İtalya tarafsızlığını ilan etmişti. Ancak Almanya ve Avusturya-Macaristan’la yaptığı ittifak antlaşmasına uymayarak 1915’te taraf değiştirip kendisine toprak vadeden İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- İtalya, 20 Mayıs 1915’te Avusturya-Macaristan’a, kısa bir süre sonra da Almanya’ya ve Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.
- Çanakkale Muharebeleri’nden sonra Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- Bulgaristan, İkinci Balkan Savaşı’nda kaybettiği toprakları Romanya, Sırbistan ve Yunanistan’dan geri almayı hedeflemekteydi.
1.3. 2. I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti
- I. Dünya Savaşı başladığında tarafsız olan Osmanlı Devleti, böyle bir savaşta yalnız kalmamak için ittifak girişimlerinde bulundu.
- İtilaf Devletleri’nin yanında yer almayı hedefleyen Osmanlı Devleti’nin talebi reddedildi.
- İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını aralarında paylaşmayı amaçladıkları için Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmayıp tarafsız kalmasından yanaydı.
- Osmanlı Devleti tarafsız kalırsa İngiltere ve Fransa, müttefikleri olan Rusya’ya yardım edebilmek için Boğazlardan serbestçe geçebileceklerdi.
- Osmanlı Devleti tarafsız kalması karşılığında; kapitülasyonların kaldırılması, Ege Adaları’nın kendisine verilmesi, Mısır meselesinin çözümü gibi isteklerde bulundu. Fakat İngiltere ve Fransa bu isteklere olumlu yanıt vermediler.
- Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri’ne yaptığı ittifak önerisinin reddedilmesi üzerine Almanya’ya yakınlaştı.
- İttihat ve Terakki yöneticileri, Almanya’ya karşı sempati duyuyorlardı ve Almanların savaşı kazanacağına kesin gözüyle bakıyorlardı.
- Almanya, Osmanlı Devleti’ni savaşa sokarsa yeni cepheler açılacak ve Almanya’nın savaş yükü de hafifleyecekti. Ayrıca halifeliğin Müslümanlar üzerindeki nüfuzundan faydalanacak, İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını kesebilecek, cephelerde rahatlayacaktı.
- Akdeniz’de bulunan Almanların iki savaş gemisi olan Goeben (Goben) ve Breslau (Brislav), İngiliz donanmasından kaçarak Çanakkale’ye sığınmaları, Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesine yol açan olayların başlangıcı oldu.
- Karadeniz’e açılan bu gemiler, Rusya’nın Sivastopol, Odesa gibi limanlarını top ateşine tuttu (29 Ekim 1914).
- Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmasıyla savaş daha geniş bir alana yayıldı.
- V. Mehmet Reşad, halife sıfatıyla cihat ilan etti; Müslümanları İngiltere, Fransa ve Rusya’ya karşı savaşa çağırdı.
1.3. 3. Cephelerde Osmanlı Devleti
Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sırasında iki farklı cephe türünde mücadele etti.
A-Sınırlarında Açılan Cepheler
- Kafkas
- Kanal
- Çanakkale
- Irak
- Hicaz-Yemen
- Suriye-Filistin
B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler
- Galiçya
- Makedonya
- Romanya
A-Sınırlarında Açılan Cepheler
Kafkas Cephesi ve 1915 Olayları
Neden:
- Rus limanlarının bombalanması, Almanların Bakü petrolleri üzerindeki düşünceleri, Osmanlı Devleti’nin Turancılık politikaları burada savaşı başlatmıştır.
Kafkas İslam Ordusu:
- 1917 yılında Rusya’da yaşanan Bolşevik devrimi ile Çarlık rejiminin yıkılmasının ardından Rus Kafkas Ordusu dağıldı.
- Kafkasya ve Doğu Anadolu’da Rusya’ya bağlı Büyük Ermenistan Devleti’ni kurmak amacıyla 1917 sonlarında Gürcüler ve Ermeniler askerî faaliyetlere başladılar.
- 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
- Rus birlikleri bölgeden ayrılırken silahlarını Ermeni ve Gürcülere bırakarak Osmanlı ile mücadeleyi onlara devretti.
- Bölgeden Rusların çekilmesiyle birlikte Ermeni ve Gürcü çeteleri Müslüman ve Türklere karşı katliamlara başladı. -Bunun üzerine Azerbaycan Türkleri, Osmanlı Devleti’ne bir heyet göndererek yardım istediler.
- İstanbul Hükümeti de bölgedeki mevcut durumu değerlendirerek Azerbaycan Türklerine yardım etmeye karar verdi.
- İstanbul Hükümeti, Nuri (Killigil) Paşa’nın komutanlığında, Azerbaycan Türkleri ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti vatandaşı Dağıstanlı gönüllülerden oluşan bir Kafkas İslam Ordusu kurdu.
- Harbiye Nazırı Enver Paşa, Nuri Bey’e Ferik (Tümgeneral) rütbesi vererek Kafkas İslam Ordusu'nun komutanlığına getirdi.
- Kafkas İslam Ordusu’yla Bolşevik ve Ermeni Taşnak birlikleri arasında önemli muharebeler yaşandı.
- 15 Eylül 1918’de, Kafkas İslam Ordusu Halil (Kut) Paşa komutasında Bakü’ye girdi.
Böylece şehir düşmandan temizlendi.
Sonuç:
- Ruslarla mücadele edildi.
- Osmanlı ordusu ağır bir yenilgi aldı (kış şartları).
- Erzincan, Muş, Bitlis, Trabzon Ruslara geçti.
- Ermenilerin olumsuz tavırları görüldü. Buna bağlı olarak 1915 yılında Ermeniler Techir Kanunu'na tabi tutuldular.
- 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
Önemi:
I. Dünya Savaşı’ndaki ilk mücadelenin verildiği cephedir.
1915 Olayları:
- Osmanlı Devleti’ni paylaşma planı yapan Rusya, İngiltere ve Fransa; Ermenileri kışkırtarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmaları için onları harekete geçirdi.
- Hınçak ve Taşnak komiteleri öncülüğünde kurulan Ermeni çeteleri; Van, Erzurum, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ gibi Anadolu’nun birçok yerinde Müslüman halka yönelik katliamlar yaptılar.
- Ermenilerin yaptıkları saldırı ve katliamlar karşısında Osmanlı Devleti, birtakım tedbirler almak zorunda kaldı.
- Osmanlı Dâhiliye Nezaretinin, 24 Nisan 1915’te yayınladığı bir genelgeyle Hınçak ve Taşnak komite büroları kapatıldı ve bu komitelerin üyeleri de tutuklandı.
- Ermenilerin, 1915 olaylarının yıl dönümü olarak her yıl andıkları “24 Nisan” bu genelgenin yayınlandığı tarihi işaret eder.
- Alınan bütün tedbirlere rağmen Ermenilerin saldırı ve katliamları artarak devam etti.
- 27 Mayıs 1915’te Sevk ve İskân (Tehcir ya da Zorunlu Göç) Kanunu çıkarıldı.
- Bu kanunla Ermeniler arasından Ruslarla iş birliği içinde olanlar, çeteciler ve isyan hareketine karışanlar zorunlu olarak göçe tabi tutuldu.
- Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sona erince, 31 Aralık 1918’de Geri Dönüş Kararnamesi yayınladı. Göçe tabi tutulan Ermenilerden isteyenler geri dönmüş, mal ve mülklerini de geri almışlardır.
- Ermeni sorunu olarak bilinen bu asılsız iddialar, çıkar çevreleri tarafından sürekli gündemde tutulmaktadır.
Kanal Cephesi
Neden:
- Almanya'nın teşviki ile Osmanlı Devleti İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını keserek insan ve ham madde sağlamasını önlemek istedi.
Sonuç:
- Süveyş Kanalı bölgesinde İngilizlerin Osmanlı ordusunu yenilgiye uğrattıkları cephedir. İngiltere 1917’de saldırıya geçip Sina Yarımadası’nı alarak Suriye’ye kadar ilerledi.
Çanakkale Cephesi
Neden:
- İstanbul ve Boğazları ele geçirip Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak,
- Rusya’ya gerekli askerî ve ekonomik yardımları yapmak,
- Rusya’nın buğdayından faydalanmak ve bu cephede kazanılacak başarıyla birlikte hâlâ tarafsız olan Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa çekmek.
Gelişmeler:
- İtilaf Devletleri, Çanakkale’yi önce denizden geçmeyi denediler.
- 18 Mart 1915’te İtilaf donanması, Çanakkale Boğazı’nı geçmek için harekete geçti.
- Nusret Mayın Gemisi ile Boğaz’a döşenen mayınlar ve kahraman Türk topçusunun başarısı sayesinde İtilaf donanması büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.
- İtilaf Devletleri’nin beklenmeyen bu başarısızlığı bütün dünyada büyük bir yankı uyandırdı.
- Deniz yolu ile Çanakkale’yi geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, Gelibolu Yarımadası’na asker çıkardılar.
- 25 Nisan 1915’te çoğunluğu Anzaklardan oluşan İtilaf ordusu, Seddülbahir, Kumkale ve Arıburnu’na çıkarma harekâtı düzenledi.
- 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal ve emrindeki Türk ordusu; Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu ve Kireçtepe’de destan yazarak düşmana geçit vermediler.
- Çanakkale’de kara savaşlarında da başarılı olamayan İtilaf kuvvetleri, Ocak 1916’da Gelibolu’yu boşalttılar.
- Çanakkale Muharebeleri’nin kazanılmasında Seyit Onbaşı’nın kahramanlığı, Nusret Mayın Gemisi komutanı Yüzbaşı İsmail Hakkı’nın özverisi, 57. Alay’ın fedakârlığı büyük rol oynadı.
Sonuç:
- Çanakkale Muharebeleri’ni Osmanlı’nın kazanmasıyla I. Dünya Savaşı’nın süresi de uzadı.
- Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.
- Böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlandı.
- Müttefiklerin yardım götüremediği Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı.
- Rusya’daki Çarlık rejimi yıkıldı.
-Bolşevik İhtilali’nin ardından Rusya savaştan çekildi.
- “Anafartalar Kahramanı” olarak tanınan Mustafa Kemal’in bu cephedeki başarısı, Millî Mücadele’nin de lideri olmasında etkili oldu
- Osmanlı Devleti’nin Çanakkale’deki kayıplarının büyük çoğunluğu, eğitim seviyesi yüksek insanlardı. Bu yüzden Cumhuriyet’in ilk yıllarında pek çok alanda yetişmiş eleman bulma sıkıntısı yaşanmıştır.
- I. Dünya Savaşı süresince Osmanlı Devleti’nin zafer kazandığı tek cephe Çanakkale Cephesi’dir.
Hicaz-Yemen Cephesi
Neden:
- İngiltere Mac Mahon (Mak Mahon) Planı ile Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e bağımsızlık vadetmişti.
- Böylece İngilizlerin desteğini sağlayan bazı Arap kabileleri, Osmanlı egemenliğine karşı ayaklandılar.
- Osmanlı kuvvetleri kutsal yerleri korumak için İngiltere ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e karşı savaştı.
- Özellikle Medine’yi Fahrettin Paşa komutasındaki Türk askeri Medine Müdafaası uzun süre devam etti.
- İngiliz casus Thomes Edward Lawrence (Tomas Edvırd Lovrıns), Arapları Türklere karşı sürekli kışkırtarak, bazı Arap kabilelerinin İngilizlerin yanında yer almasını sağlamıştı.
Sonuç:
- İngilizlerin desteklediği Araplar bölgede Osmanlı Devleti’nin varlığını sona erdirdiler.
- Bu cephede yaşananlar İslamcılık (Ümmetçilik) politikasının etkisini kaybettiğini göstermiştir.
Uyarı: Kanal, Suriye-Filistin ve Irak Cephesi savaşları Ümmetçilik fikrinin çöktüğünü gösteren cephelerdir. Çünkü Müslüman Araplar Osmanlıya karşı İngilizleri desteklemişlerdir
Irak Cephesi
Neden:
- İngilizler Aden'e çıkartma yaptılar.
- İngilizlerin Ruslarla birleşme, Hindistan yolunu kontrol etme ve petrol bölgelerine sahip olma düşünceleri.
- Cephe İngiltere tarafından açılmıştır.
- Orta Doğu petrollerini kontrol altında tutmak ve Kafkaslar’da Ruslarla birleşmek İngiltere’nin hedefleri arasında yer alıyordu.
- Türk kuvvetlerinin İran’a girip İngiliz sömürgesi olan Hindistan’ı tehdit etmesini de önlemek istiyordu.
Sonuç:
- Selman-ı Pak Muharebesi’nde büyük bir başarı gösterip Kut’ül Amâre’deki İngiliz kuvvetlerini kuşattı.
- İngiliz kuvvetleri 29 Nisan 1916’da Halil Paşa komutasındaki Türk kuvvetlerine teslim oldu.
- İngiliz tümeni, komutanı General Townshend (Tavsınt) ile birlikte esir alındı.
- I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Irak’taki Türk birliklerinin çoğu İran’a kaydırıldı.
- İngilizler 1918 sonunda bütün Musul'u aldılar.
- İngilizler I. Dünya Savaşı’nda ilk kez yenilgiye bu cephede uğramışlardır.
- İngilizler, Irak’a daha büyük bir kuvvet yığarak karşı saldırıya geçtiler.
- Savaşın son yılında Bağdat’a kadar olan bölgeyi İngiliz kuvvetleri ele geçirdiler
Suriye-Filistin Cephesi
- İngilizler, Kudüs ve Filistin’i işgal etti.
- Kanal Cephesi’nin devamı niteliğindedir.
- Kanal harekâtında başarılı olan İngilizler Suriye'ye kadar ilerlediler.
- Ayrıca isyancı Arap güçleri ile 26 Ekim 1918’de yaptığı Katma Savaşı’nı kazanan Mustafa Kemal,
Halep’in beş kilometre kadar kuzeyindeki bölgeyi Türk sınırı olarak belirledi.
- Komuta görevi Alman Limon Von Sanders'ten daha sonra 31 Ekim’de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atandı.
- Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından sonra İngilizler Suriye’yi tamamen kontrolleri altına aldı.
- Misak-i Millî'de bu dönemde belirlenmiştir.
B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler Galiçya Cephesi:
- Rusya'nın Karadeniz kıyısına çıkarma yapması üzerine, Osmanlı Devleti’ni Bulgarlara yardım etmesi ile oluşan bir cephedir.
Makedonya Cephesi:
- Sırpları desteklemek için Selanik'e gelen Fransız kuvvetlerinin Bulgarlarla birlikte Osmanlı Devleti’nce durdurulması için açılmış bir cephedir.
Romanya Cephesi:
- Bulgarları Romanya'ya karşı desteklemek için Dobica, Bükreş ve Tuna bölgesinde verilen mücadelelerdir.
1.3.4. Savaş Sona Ererken
- 1917’de yaşanan en önemli gelişmelerden biri de Rusya’daki Bolşevik İhtilali’dir (7 Kasım 1917).
- İktidara gelen Bolşevik yönetimi, İttifak Devletleri ile 3 Mart 1918’de Brest Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.
- Bolşevik yönetimi, Çarlık hükümetinin bütün gizli antlaşmalarını dünya kamuoyuna açıkladı.
- Osmanlı Devleti’nin paylaşıldığı gizli antlaşmalar da açığa çıktı.
- İtilaf Devletleri, Rusya’nın çekilmesiyle oluşan boşluğu ABD ile tamamladılar.
- Amerikan ticaret gemilerinin, Alman denizaltıları tarafından batırılması üzerine ABD, Almanya’ya savaş ilan etti (2 Nisan 1917).
- ABD savaşa katılınca savaş İtilaf Devletleri’nin lehine sonuçlandı.
Uyarı: ABD, I. Dünya Savaşı’na katılarak aynı zamanda ilk kez Monroe (Morö) Doktrini’nden de ayrılmıştır.
- Selanik Ateşkes Antlaşması (29 Eylül 1918) ile Bulgaristan savaştan çekildi.
- Osmanlı Devleti bu tehlike karşısında ateşkes istedi ve Mondros Mütarekesi’ni İtilaf Devletleri ile imzaladı (30 Ekim 1918).
- Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, iç karışıklıklarının da artmasıyla birlikte, Villa Gusti Ateşkesi’ni imzalayıp savaştan çekildi (3 Kasım 1918).
- Almanya da Rethondes (Rethıns) Ateşkes Antlaşması’nı (11 Kasım 1918) imzalayarak savaştan çekildi.
- Böylece dört yıl süren I. Dünya Savaşı da sona erdi.
- İngiltere, savaştan en kârlı çıkan devlet oldu.
- Almanya, Avusturya-Macaristan, Rusya ve Osmanlı imparatorlukları savaş sonunda dağıldı.
- Bu topraklarda Türkiye Cumhuriyeti, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan gibi yeni millî ve bağımsız devletler kuruldu.
- Sömürgecilik anlayışı yerini manda ve himaye anlayışına bıraktı.
- Rusya’da Sosyalizm, Almanya’da Nazizm, İtalya’da Faşizm gibi yeni siyasi rejimler ortaya çıktı.
- I. Dünya Savaşı’nda kimyasal silahlar, denizaltı ve tank gibi savaş araçları ilk kez kullanıldı.
- Milyonlarca insan hayatını kaybetti. Dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kuruldu.
- I. Dünya Savaşı sonunda yenilen devletlerle imzalanan barış antlaşmalarının koşulları çok ağırdı.
- Bu ağır koşullar, II. Dünya Savaşı’nın çıkmasının en önemli nedenlerinden biri olmuştur.
1.3.5. I. Dünya Savaşı’nda Anadolu
- I. Dünya Savaşı’nın ardından, Anadolu harap ve yıkıktı.
- Türk milleti savaş dönemi boyunca açlık ve yoksulluk nedeniyle çok fazla insan hayatını kaybetti.
- Cephe gerisinde kalan kadın ve çocuklar çok büyük acılar yaşadılar.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılmasını Öngören Gizli Antlaşmalar
İstanbul Antlaşması (18 Mart-10 Nisan 1915):
- İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır.
- Buna göre; Boğazlar, Midye-Enez çizgisine kadar Trakya, Gelibolu Yarımadası, Sakarya Irmağı’na kadar Kocaeli Yarımadası ile İmroz ve Bozcaada savaştan sonra Rusya’ya bırakılacaktı.
Londra Antlaşması (26 Nisan 1915):
- Üçlü İtilaf Devletleri, İtalya’yı kendi yanlarına çekmek için bu antlaşmayı İtalya’yla imzalamışlardır. Bu antlaşmaya göre Antalya, Rodos ve On İki Ada İtalya’ya bırakılacaktı.
Sykes-Picot (Sayks Piko) Antlaşması (26 Nisan 1916):
- Bu antlaşmayla Rusya’ya; Kafkas sınırına yakın yerler, yani Van ve Erzurum illeriyle Trabzon ve Bitlis illerinin doğu bölümleri; Sivas, Harput (Elazığ) ve Diyarbakır illerinin bir kısmı bırakılacaktı.
- Fransa’ya; Adana ile Beyrut illeri; Halep, Harput ve Diyarbakır illerinin büyük kısmı; Şam ve Sivas illerinin bir kesimi ve Cebel-i Lübnan sancağının tamamı bırakılacaktı.
- İngiltere’ye Bağdat ve Basra illerini de içeren Güney Irak bırakılacaktı.
- Rusya’nın isteği üzerine Trabzon’a kadar Doğu Karadeniz kıyıları ve Doğu Anadolu da Rusya’ya bırakılacaktı.
St. Jean De Maurıenne (Sen Jan Dö Moryen) Antlaşması (17 Nisan 1917):
- İngiltere, Fransa ve İtalya arasında yapılan bu antlaşmaya göre; Antalya, Menteşe Sancağı ve Konya ilinin bir kısmı ile İzmir ve kuzeyi İtalya’ya bırakılacaktı.
