Tarihte Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar - Sınav Soruları İçin

Tarihte Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar
A
Adem-i Merkeziyetçilik: Prens Sabahattin’in savunduğu , azınlıkların federasyona benzer bir yapıda yönetilmelerini savunan düşünce akımı.
Ağnam: Hayvan üreticilerinden alınan vergi.
Ahilik: Anadolu’da sosyal ve ekonomik dayanışmayı amaçlayan esnaf ve zanaatkar teşkilatı.
Alp Er Tunga Destanı: İskitlere ait destan(Alp Er Tunga’nın MÖ VII. Yüzyılda yaşadığı sanılmaktadır. Destanda Türk-İran savaşlarıyla İranlılar’ın Efrasiyap olarak bildikleri Alp Er Tunga’nın kahramanlıkları anlatılır.)
Amiral Bristal Raporu (1919): İzmir’in Yunanlar tarafından işgalinin haksız olduğunu, Türklerin çoğunlukta ortaya koyan rapor.
Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti: Sivas Kongresi’nde, Anadolu’nun ve Trakya’nın çeşitli bölgelerindeki cemiyetlerin tek çatı altında toplanması ile oluşturulan cemiyet.
Ankara Antlaşması (1921): Sakarya savaşı sonrası Fransa ile Türkiye arasında imzalanan ve Hatay’ın kaybedilerek Misak-ı Milli’den 2. tavizin verildiği antlaşma.
Ankara Antlaşması (1926): İngiltere ile Türkiye arasında imzalanan, Musul’un İngiltere himayesindeki Irak’a bırakılmasına neden olan ve böylece Misak-ı Milli’den 3. tavizin verildiği antlaşma.
Asimilasyon: Bir toplumun kültürel özelliklerinin bir başka toplumun kültürü tarafından ortadan kaldırılması.
Ateşkes: Savaşan iki kuvvetin karşılıklı olarak savaşı durdurması.
Azınlık: Bir ülkede egemen millete göre farklı soydan gelen ve nüfus olarak da az olan topluluk.


B
Baharat Yolu: Hindistan’dan başlayarak, Basra ve Kızıldeniz’den Akdeniz’e ulaşan ve buradan’da Avrupa’ya uzanan ticaret yolu.
Balta Limanı Antlaşması (1838): II. Mahmut döneminde İngiltere ile imzalanan, İngiltere’ye önemli ticari imtiyazların verildiği ve Osmanlı’yı İngiltere’nin yarı sömürgesi haline getiren antlaşma.
Bayındır: Geliştirme, güzel hale getirme.
Beytü’l Mal: Devlet hazinesi.
Bolşevik İhtilali: Çarlık Rusyası’nda Lenin önderliğindeki Bolşeviklerin, 1917 tarihinde Çarlık Rusyasını yıkarak Sovyet Rusya’nın kurulması ile sonuçlanan devrim.
Brest-Litowsk Antlaşması (1918): Rusya’da Çarlık rejimin yıkan Sovyet yönetiminin, I. Dünya Savaşı’ndan çekildiği antlaşma.
Burjuva: Ticaretle uğraşan şehirli orta halli sınıf.


C
Celali: Yavuz Sultan Selim döneminde Bozoklu Celal ve adamlarına sonraları da tüm Anadolu eşkıyasına verilen isim.
Cihat: İslamiyeti korumak ve yaymak amacıyla yapılan savaş.
Cizye: Osmanlı Devleti’nde askerlik çağına gelmiş, yetişkin gayrimüslim erkeklerden alınan askerlik vergisi.
Cumhuriyet: Halkın kendi kendini yönettiği yönetim şekli.
Cülus: Tahta çıkma.
Çar: 1917 öncesi Rusya’da imparatorlara verilen isim.


D
Denge Siyaseti: Osmanlı Devleti’nin 19.yy’dan itibaren toprak bütünlüğünü koruyabilmek için, büyük devletlerin çıkar çatışmalarından yararlanmak suretiyle uyguladığı politika.
Derebeylik(Feodalite): Orta Çağ’da Avrupa’da görülen, koruyan-korunan ilişkisinin bulunduğu, tarıma dayalı, kapalı ekonomik sisteme dayalı yapı.
Devrim(İhtilal): Mevcut düzene karşı hukuki kurallara başvurmaksızın, güce dayalı olarak yapılan ve yeni bir düzenin kurulmasını sağlayan halk hareketi.
Devşirme Sistemi: Ailelerinin yanından küçük yaşta alınan gayrimüslim çocukların, Türk-İslam geleneklerine göre yetiştirilmesi.
Divan: Ülke sorunlarının görüşüldüğü meclis.
Dogmatizm: Asla değişmeyeceği kabul edilen, mutlak değerleri kabul eden, bu bilgilerin mutlak gerçek olduğunu, inceleme, tartışma yahut araştırmaya ihtiyacın olmadığını savunan anlayış.
Düyun-u Umumiye: Genel Borçlar İdaresi.


E
Ekber ve Erşed: Osmanlıda I. Ahmet Dönemi’nde başlatılan, büyük ve aklı başında olan hanedan üyesinin tahta çıkma uygulaması.
Emperyalizm: Yayılmacı siyaset.
Ergenekon Destanı: Göktürklere ait destan. (Ergenekon adı verilen yerde Göktürklerin nasıl çoğaldığı ve demir bir dağı eriterek nasıl çıktıkları anlatılmaktadır.)
Evrensel: Bütün insanlığı ilgilendiren.


F
Fetva: Şeyhülislamın bir işin İslam dinine uygun olup olmadığına dair verdiği hüküm.


G
Gaza: Müslümanlığı yaymak adına Müslüman olmayanlarla yapılan savaş.
Göktanrı İnancı: İslamiyet öncesi Türklerin benimsediği en yaygın din.


H
Haçlı Seferleri (1096-1270): Hristiyan Avrupası’nın, Doğu’nun zenginliklerini ele geçirmek ve Kudüs’ü Müslümanlardan geri almak amacıyla düzenlediği seferlerdir.(8 sefer)
Haraç: Gayrimüslimlerden alınan 1/5 oranındaki ürün vergisi.
Hutbe: İslam ülkelerinde, devletin bağımsızlığının belirtisi olarak Cuma ve bayram namazlarından önce okunan dua ve verilen öğüt.


I
Islahat: Daha iyi duruma getirmek için yapılan değişiklik, düzeltme veya iyileştirme.


İ
İkili teşkilat: İslamiyet öncesi Türklerde ülkenin doğu-batı olarak ikiye ayrılarak yönetildiği sistem.
İpek Yolu: Çin’den başlayarak Hazar Denizi, Kafkaslar, Anadolu ve Karadeniz’den Avrupa’ya uzanan ticaret yolu.
İskan: Yerleştirme.
İthalat: Dış alım.


K
Kadı: Yargıç, hakim.
Kafes Usulü: Şehzadelerin sancaklara gönderilmeyip sarayda ya da başkentte gözetim altında tutulması.
Kanun-ı Esasi: Osmanlının ilk anayasası.
Kapitülasyon: Ayrıcalık, bir devletin bir başka devlete adli ve ekonomik imtiyazdır.
Kardeş Katli: Devletin bekası için kardeşlerden birinin diğerlerini öldürmesi temeline dayanan uygulama.
Kolonicilik: İlk Çağ sömürgeciliği.
Kral Yolu: Batı Anadolu’dan başlayıp Mezopotamya’ya kadar uzanan ve Lidyalılar tarafından yapılan ticaret yolu.
Kuvay-ı Milliye: Milli Mücadele Dönemin’de iç ve dış düşmanlara karşı mücadele eden sivil ve askeri birlikler.
Kürk Yolu: Hazar Denizinden Çin’e uzanan ticaret yolu.


L
Laiklik: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır.


M
Manda Yönetim: Bir devletin kendisini idare edebilecek konuma gelene kadar Milletler Cemiyeti gözetiminde başka bir devlet tarafından yönetilmesi.
Mecelle: Osmanlı Medeni Kanunu.
Megalo İdea: Yunanlıların, Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırma fikri.
Meşrutiyet: Hanedanın yanında, halkında yönetime katıldığı yönetim şekli.
Milis: Orduya yardımcı olmak amacıyla toplanan silahlı siviller; Kuvayı Milliyenin diğer adı.
Monarşi: Kişi egemenliğine dayalı yönetim şekli.
Muhtariyet: Özerklik.
Mübadele: Değiş-tokuş.
Müsadere: Osmanlı Devletinde kişiye ait mallara el koyma.


N
Nakdi Bedel: Osmanlı Devletinde Islahat Fermanı ile birlikte gayrimüslimlerin askerlik hizmeti yerine ödedikleri para.
Narh: Fiyat.
Nazır: Bakan.


O
Onluk Sistem: Asya Hun hükümdarı Mete Han tarafından oluşturulan ordu teşkilatı.


Ö
Öşür(Aşar): Tarımla uğraşan Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisi.
Özerk: Yarı bağımsız; iç işlerinde serbest dış işlerinde ana devlete bağlı olma durumu.


P
Panislamizm: II. Abdülhamit ve M.Akif Ersoy ‘un savunucuları olduğu, Müslümanları hilafet çatısı altında toplamayı amaçlayan akım; İslam birliği.
Panslavizm: Slav toplumlarını tek çatı altında toplamayı amaçlayan ve Rusya’nın 18. ve 19. Yüzyıllardaki politikalarının başında gelen akım.
Papa: Katolik kilisesinin dini lideri.
Patrik: Ortodoks kilisesinin dini lideri.


R
Rasathane: Gözlemevi.
Rejim: Yönetim şekli.
Rüştiye: Orta okul.


S
Saltanat: Bir ülkenin yönetiminin bir kişi ya da bir ailede olması, sultanlık.
Sancağa Çıkma: Osmanlı Devletinde şehzadelerin yönetim deneyimi kazanmaları için sancaklara yönetici olarak gönderilmesi.
Sikke: Madeni para.
Seyyah: Gezgin.
Skolastik Düşünce: Orta Çağ’da Avrupa’da kiliseye ait dogmatik düşünce.
Soykırım: Bir insan topluluğunu ya da milleti çeşitli sebeplerle sistematik olarak yok etme.
Sömürgecilik: Bir ülkenin başka bir ülkenin yeraltı ve yerüstü zenginliklerini kendi çıkarları için kullanması.


T
Tabi: Bağlı kalan; birinin emri altında olan.
Tacir: Tüccar.
Takvim-i Vekayi: Osmanlı Devletinin ilk resmi gazetesi(II. Mahmut)
Tampon Devlet: Devletlerin güvenliklerini sağlamak amacıyla oluşturdukları ara bölge.
Tasavvuf: İslam inancında Allah’a ulaşmanın yollarından biri; Doğruluk ve nefis terbiyesine dayalı inanış.
Taşra: Bir ülkenin başkenti ve merkezi dışındaki yerlerin hepsi.
Tebaa: Uyruk, vatandaş.
Tehcir Kanunu: Kafkas Cephesinde Ruslarla işbirliği yapan Ermenilerin, Suriye dolaylarına göç ettirilmesi için çıkarılan kanun.
Tekfur: Bizans valilerine verilen ad.
Teokratik: Dine dayalı.
Teşkilat-ı Esasiye: Türkiye’nin ilk anayasası.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu(1924): Türkiye’deki bütün okulların MEB’e bağlanması hakkında kanun.
Totaliter: Egemenlik gücünün tek elde toplandığı ve demokratik olmayan yönetim anlayışı.
Töre: İslamiyet öncesi Türklerde sözlü hukuk kuralları.


U
Uç: Sınır boylarındaki sancaklara verilen ad.
Ulema: Alimler.
Ulusal Bağımsızlık: Bir devletin dışarıdan baskı altında olmaksızın iç ve dış politikada serbest hareket edebilmesi.
Ulusal Egemenlik: Karar verme ve yönetme yetkisinin halka ait olması.
Uşi Antlaşması(1912): Trablusgarp Savaşı sonrasında İtalya ile imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçasını kaybettiği antlaşma.


Ü
Ültimatom: Bir devletin başka bir devlete yaptığı son ve kesin uyarı.
Ümmet: Müslümanların tümünü ifade eden kavram.


V
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti: Mustafa Kemal’in 1905 yılında Şam’da kurduğu cemiyet.
Vaka-i Hayriye: 1826’da Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına verilen isim.(Hayırlı Olay)
Vaka-i Vakvakiye(Çınar Vakası-1656): IV. Mehmet zamanında, yeniçeriler tarafından çıkarılan ve bazı devlet adamlarının çınar ağacına asılması ile sonuçlanan ayaklanma.
Vankulu Lügatı: Osmanlı’da matbaada basılan ilk eser.
Veliaht: Hükümdarın ölümünden ya da tahtan çekilmesinden sonra tahta çıkmaya aday kişi.
Versay Barış Antlaşması(1919): I. Dünya Savaşı sonunda Almanya ile İtilaf devletleri arasında imzalanan barış antlaşması.


Z
Zanaat: El ustalığı isteyen işler.
Zımmi: Gayrimüslimlere verilen isim.
Zümre: Topluluk, takım, grup.